آشالازی چیست -آشالازی یک اختلال حرکتی عضلات جدار مری است که در آن دریچه انتهایی مری در محل اتصال به معده به طور طبیعی در هنگام عبور غذا باز نمی شود. علاوه بر این حرکات انقباضی جدار مری (حرکات دودی) نیز به طور طبیعی انجام نمی شود.
مکانیسم بیماری : در آشالازی، سلولهای عصبی داخل جدار مری از بین رفته است. در نتیجه اسفنکتر یا دریچه انتهایی مری در هنگام بلع غذا باز نمی شود و انقباضهای قسمتهای میانی و انتهایی مری نیز خاصیت پشت سر هم و پیش برنده غذا را ندارد، بلکه اکثرا”به صورت ضعیف، ناهماهنگ و هم زمان است. در حرکات دودی طبیعی لوله گوارش ابتدا عضلات قسمتی از لوله گوارش منقبض می شود. هم زمان با این انقباض عضلات قسمت بعد متسع می شود. در نتیجه محتویات موجود در مجرای لوله گوارش (از جمله غذا) از قسمت منقبض به طرف متسع رانده می شود. سپس قسمتی که درمرحله قبل متسع بود منقبض و قسمت بعد از آن متسع می گردد و غذا یا سایر محتویات لوله گوارش باز هم جلوتر می رود. به این حرکات انقباضی منظم، هماهنگ، پشت سر هم و پیش برنده لوله گوارش حرکات دودی می گویند. اگر این انقباض ها به صورت هم زمان باشد و حالت پشت سر هم و یکی پس از دیگری نداشته باشد، محتویات لوله گوارش به طرف جلو حرکت نخواهد کرد بلکه در همان جای قبلی خود باقی خواهد ماند.
در آشالازی حرکات دودی مری از بین رفته است و اسفنکتر تحتانی مری نیز در زمان مناسب باز نمی شود. علت این اختلالات از بین رفتن اعصاب جدار مری است. علت تخریب اعصاب جدار مری در بیشتر موارد ناشناخته است. این موارد را آشالازی اولیه یا کلاسیک یا آشالازی با علت ناشناخته گویند. گاهی اوقات علت گرفتاری اعصاب جدار مری بیماریهایی چون سرطان معده با تهاجم به مری، بیماری لنفوم، بیماری شاگاس یا آسیب های منتشر اعصاب تمام لوله گوارش است.
نشانه های بالینی
بیماری آشالازی در تمام سنین و در هر دو جنس دیده می شود. اشکال در بلع غذا، درد قفسه سینه و بالا آوردن غذا از نشانه های اصلی این بیماری است. اشکال در بلع از همان ابتدای بروز بیماری وجود دارد و شامل هر دو دسته مواد غذایی جامد و مایع می شود. اشکال در بلع در شرایط استرس و فشار عاطفی و عجله در خوردن شدت می یابد. در بعضی مبتلایان آشالازی درد شدید قفسه سینه بروز می کند که به صورت حمله ای و هم زمان با انقباض های شدید و ناهماهنگ عضلات مری است. همانگونه که قبلا”نیز ذکر شد در بیشتر بیماران انقباضهای مری ضیف تراز عادی و بدون درد است. بالا آوردن غذا و ورود احتمالی آن به داخل مجاری تنفسی به علت تجمع و ماندن مواد غذایی و بزاق در داخل مجرای مری رخ می دهد. ورود بزاق یا مواد غذایی به داخل مجاری تنفسی یک عارضه خطرناک بیماری آشالازی است و در موارد پیشرفته و شدید آن بروز می کند.
چند نکته مهم
*بیماران مبتلا به آشالازی می توانند با افزایش فشار داخل قفسه سینه و مری به عبور غذا از مری به معده کمک کنند. این حالت به مانور والسالوا موسوم است. بدین ترتیب که بیمار یک دم عمیق انجام می دهد و سپس در حالی که دهان و راه خروج هوای تنفسی خود (حنجره) را بسته است، سعی می کند هوای تنفسی را با زور فراوان خارج کند. در این حالت عضلات شکم نیز منقبض می شود و علیرغم زور زیاد نباید هیچ هوایی از راه دهان و بینی خارج شود.
هم زمان با این مانور بیمار باید عمل بلع را انجام دهد تا فشار زیاد موجود در قفسه سینه از بیرون به مری منتقل شود و غذا را به طرف معده براند. این مانور باید در حالت نشسته یا ایستاده انجام گردد و بهتر است بیمار برای تاثیر بهتر آن انگشت های هر دو دست خود را در بالای سر خود به داخل هم ببرد و همزمان با انقباض عضلات دست و ساعد و بازو، فشار مانور را نیز اعمال کند.
*در مبتلایان به آشالازی سوزش سر دل وجود ندارد. در واقع ترش کردن و سوزش سر دل از نشانه های رد کننده وجود بیماری آشالازی محسوب می شود.
*اگر علت آشالازی سرطان معده یا سایر بدخیمی ها باشد، در مدت بسیار کوتاهی بیمار کاهش وزن فراوان پیدا می کند. علاوه بر این حال عمومی بیمار خیلی بد است و سن بالا دارد.
تشخیص : ابزارهای تشخیصی آشالازی عبارت است از عکس ساده قفسه سینه، عکسبرداری رنگی مری، مانومتری و آندوسکپی.
در عکسبرداری رنگی مری اتساع تمام طول مری و تنگی شبیه به نوک پرنده در ناحیه تحتانی مری دیده می شود. در مانومتری موارد زیر گزارش می شود :
*فشار اسفنکتر یا دریچه تحتانی مری در حالت استراحت طبیعی یا بالاتر از حد طبیعی است.
*در هنگام بلع دریچه تحتانی مری باز نمی شود یا میزان باز شدن آن ناقص و کوتاه مدت است.
*حرکات طبیعی دودی مری وجود ندارد.
در آندوسکپی در صورتی که سرطان عامل بیماری باشد تشخیص داده می شود. در سایر موارد نکته غیر طبیعی مهمی در آندوسکپی وجود ندارد.
درمان : درمان های متداول آشالازی عبارت است از :
1-تجویز داروهای شل کننده اسفنکتر تحتانی مری
2-تزریق سم بوتولینوم در داخل اسفنکتر
3-اتساع دریچه تحتانی مری با استفاده از بالن
4-عمل جراحی
1-تجویز دارو : تا کنون داروهای متعددی نظیر نیتروگلیسیرین، آیزوردیل، نیفدیپین و… جهت شل کردن عضلات اسفنکتر تحتانی مری به کار رفته است. نتیجه درمان با این داروها خیلی رضایت بخش نیست.
2-در موارد خاصی بنا به تشخیص پزشک معالج ممکن است سم بوتولینوم از طریق آندوسکپی و سوزن های مخصوص در داخل اسفنکتر تحتانی مری تزریق شود.
3-اتساع دریچه تحتانی یا اسفنکتر مری با کمک بالن، روشی بسیار موفق و موثر است و در 85درصد بیماران منجر به بهبود بیماری می شود. با توجه به عوارض مهم آن از جمله سوراخ شدن و خونریزی مری، این روش فقط در مراکز معتبر و توسط پزشکان گوارش با تجربه انجام می شود.
4-درمان جراحی برش اسفنکتر تحتانی مری پس از باز کردن شکم یا از طریق لاپاروسکوپی نیز موفقیتی مشابه استفاده از بالن دارد.
زمانبندی و انتخاب هر یک از روش های درمانی بالا باید توسط پزشک متخصص گوارش انجام شود.