صرع پایدار چیست *استاتوس اپیلپتیکوس یکی از انواع تشنج‌های حاد غیر حرکتی به شمار می‌رود. این بیماری اغلب بهصورت صرع مداوم و در مدت زمان حداقل 30 دقيقه با مجموعه‌اي از تشنج‌هاي راجعه (بدون بازگشت کامل هوشياري) قابل شناسایی است.
علل صرع
از علل اصلي صرع پايدار كه نياز به اقدام اورژانسي دارد ميتوان به اختلالات متابوليک، داروها، مسموميت، قطع الکل يا ضايعه داخل مغزي (مثل سکته مغزي، خون‌ريزي داخل مغزي، ضربه، عفونت و تومور) اشاره كرد.
علائم صرع
این بیماری معمولاً با حالت گیجی و منگي (confusion) حاد و يا کاهش سطح هوشیاری ظاهر می‌شود.
هنگامي که برای پزشک ثابت شود که علت تشنج صرع بوده، قدم بعدي اين است که علت زمينه‌اي مرتبط با تشنج مشخص گردد.
علائم شایع:
– اختلالات حرکتی (حرکات کلونیک کانونی)
– حسی- سوماتیک (گزگز کردن یا کرختی)
– علائم حسی – بینایی (دوبینی و کاهش دید)
– اختلال در شنوایی (وزوزگوش)
– بویایی (بوهای غیرطبیعی یا بد)
– چشایی (طعم فلز در دهان)
– و علائم روانی نظیر احساس ترس
عوامل خطرزا:
*تشنج ناشي از تب
*مننژيت
*آسيب به سر
*بيماري‌هاي عروقي يا سکته مغزي
*قطع الکل و سابقه خانوادگي صرع
بررسي کامل داروها:
-تغييرات جديد دوز (مثل قطع داروهاي مصرف شده براي صرع مانند”بنزوديازپين‌ها” يا “باربيتورات‌ها” يا استفاده از دوزهاي بالاي داروهايي نظير”مپريدين” يا “بوپروپيون”)
معاينات جسمی:
– بررسی دستگاه قلبي- عروقي (آريتمي‌ها و کاهش فشارخون)
– ارزیابی حسی -عصبي
در موارد تشنج تحريک شده، درمان بيماري زمينه‌اي براي کنترل تشنج فعلي و پيشگيري از عود تشنج ضروري است. همچنين استفاده طولاني مدت از داروهاي ضد صرع ممکن است در اين شرايط لزومي نداشته باشد.
عوارض:
اسیدوز لاکتیک، افزايش دماي بدن، اختلالات الکترولیتی، تخريب و آسيب عضلات و نارسایی کلیه
آزمون‌هاي تشخيصي:
*آزمايش خون وارزیابی مايع مغزي- نخاعي
*تصويربرداري مغز
*آزمون‌هاي آزمايشگاهي شامل شمارش کامل سلولهاي خون، ارزيابي جامع بيوشيمي و آزمايش ادرار
* در ضمن اختلالات کاهش قندخون و هیپوناترمی (کاهش سدیم خون) شایع‌ترین اختلالات مشخص شده در بررسی‌های آزمایشگاهی هستند.
*انجام آزمايش‌های نشان‌دهنده سطح کلسیم، منیزیم یا فسفات سرم و آزمون سوءمصرف مواد، بسته به شرایط بالینی بیمار سودمند است.
*آزمون بارداری در زنان جوان دچار تشنجِ جدید
*سی‌تی اسکن( البته توصیه بر این است که در بیماران بالای 25 سال که اولین حمله را دارند در اولویت قرار گیرد)
*ام آر آی
*در بیماران مبتلا به صرع، تکرار تصویربرداری از مغز، ممکن است در صورت ایجاد نقایص عصبی- کانونی جديد یا تغییر در علائم تشنج مدنظر قرار گیرد.
درمان:
استاتوس اپیلپتيکوس يا همان صرع پايدار و بدون توقف يک اورژانس پزشکى است که بيمار بايد مورد معاینات پزشکی قرار گیرد و بدون اتلاف وقت درمان گردد تا علت تشنج تعيين و از تشدید آن جلوگیری شود.
1) بیمار باید از نظر شواهد نارسائى تنفسى يا”کارديوواسکولار” مورد ارزيابى قرار گیرد.
2) نمونه‌ها براى بررسى آزمايشگاهى جهت تشخيص اختلالات متابوليک (شمارش افتراقي، الکتروليت‌هاى سرم شامل کلسيم، تست‌هاى عملكردي کبد و کليه و سم شناسي)بررسی گردد.
3)پزشک اغلب برای این بیماران داروی بنزودیازپین سریع اثر به عنوان داروی رده اول و فنى‌توئين تجویز می‌نماید.
فنى‌توئين ممکن است به سرعت داده شود (به‌خصوص در سالمندان) که در نتيجه موجب کاهش سريع فشار خون در این گروه از بیماران می گردد.
4) اگر تشنج ادامه داشته باشد، برای بیمار داروی”فنوباربيتال” تجويز می‌شود.
5) در صورتی که تشنج پس از یک ساعت همچنان ادامه داشته باشد، جهت درمان بيماری باید از داروهاي”ميدازولام”،”پروپوفل” ياایجاد حالتی به نام”کوماى موقت با فنوباريتال” استفاده کرد.
از اهداف درمان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
-پیشگیری از”پريدن غذا به ريه” و ضربه ثانویه
-کنترل به‌موقع تشنج با انواع داروهاي”بنزودیازپین” یا داروهای ضد صرع داخل وریدی
-پیشگیری از گسترش بیماری
1)در صورتی که بیمار مرتب تشنج می‌کند باید در وضعیت خوابیده به پهلوی چپ قرار داده شود و هر شيئي که ممکن است به بیمار آسیب برساند را باید از او دور کرد.
2)اکسیژن باید از طریق کانول بینی یا ماسک صورت تجویز شود. لوله هوایی (airway) و ماسک هاي دریچه‌دار کیسه‌ای باید بر بالین بیمار آماده باشد.
درمان دارویی:
*لورازپام وریدی:
در صورتی که مسیر وریدی قابل دسترس نباشد،”لورازپام” را می‌توان بهصورت داخل عضلانی تزریق کرد.
*دیازپام وریدی:
“دیازپام” را نيز ميتوان در صورت عدم توانايي گرفتن رگ بهصورت عضلانی برای بیمار تزریق کرد. (توجه شود كه مصرف خودسر اين داروها مي‌تواند به ايست تنفسي و مرگ بينجامد، پس اين داروها بايد حتما در مراكز درماني و تحت نظر پزشك تجويز گردد.
*بنزودیازپین‌ها:
این دارو می‌تواند موجب اختلالات تنفسی در بیمار شود. از این رو باید میزان اکسیژن خون و تعداد تنفس را به‌دقت بررسی کرد.
*داروهای ضد صرع:
بهصورت عضلانی به بیمار تزریق می‌شوند. این داروها شامل”فنوباربیتال” و “والپروات” و … می‌باشند.
*کاربامازپین:
عوارض جانبی این دارو عبارتند از: سرکوب مغز استخوان در توليد سلولهاي خوني، هپاتیت (آسيب كبدي) و هیپوناترمی (افت سديم خون)
*فنی‌تویین و فوس‌فنی‌تویین:
عوارض جانبی این دارو عبارت است از: هیپرپلازی (بزرگ شدن بافتِ لثه)، هیرسوتیسم (پرمويي)، آکنه، بثورات، اختلالات در سلولهاي خونی، آریتمی‌های قلبی و افت فشار خون
*والپروات سدیم:
عوارض جانبی شامل: افزایش وزن، كچلي موضعي، هپاتیت، ترومبوسیتوپنی، پانکراتیت (آسيب لوزالمعده)، نارسایی پلی‌سیستیک تخمدان و نقایص لوله عصبی جنین در زنان باردار.
* کاربازپین:
عوارض جانبی شامل: هیپوناترمی(افت سديم خون) و بثورات جلدي
*لاموتریژین:
عوارض جانبی شامل: بثورات، واکنش بیش حساسیتی (افزایش عوارض با استفاده همزمان از والپروات) و بی‌خوابی
*توپیرامات:
عوارض جانبی شامل: سنگ کلیه، گلوکوم (آب سياه چشمي)، کاهش تعریق، کاهش وزن و اسیدوز متابولیک (اختلال در ميزان اسيد و قلياي خون)
*زونیسامید:
عوارض جانبی شامل : کاهش تعریق، هیپرترمی (افزايش دماي بدن)، سنگ کلیه، خواب آلودگی و خستگی
البته اين را هم بايد دانست در بیمارانی که با علائم خفیف و عوارض کم خطر به پزشک مراجعه می‌کنند در ابتدا برای آنان داروی ضد صرع تجویز نمی‌شود.
مراقبت‌های اورژانسی:
– قرار دادن تخت بیمار در پایین‌ترین موقعیت ممکن
– بالا بردن لبه‌های تخت برای محافظت بیمار و جلوگیری از غش و افتادن او بر روی زمین
– در دسترس بودن لوله هوایی ، اکسیژن و ساکشن بر بالین بیمار
در صورتی که بیمار پس از انجام روش‌های درمانی همچنان با حالت تشنج رو به رو شود، باید لوله گذاري شده و وی را به بخش مراقبت‌های ویژه آی سی یو(ICU) منتقل کرد.
تشنج‌هایی که علی‌رغم تجویز انواع داروهاي “بنزودیازپین” و داروی ضد صرع”فنی‌تویین” یا “فنوباربیتال” ادامه داشته باشند، بیماری استاتوس اپیلپتیکوس مقاوم را برای فرد به وجود می‌آورند که در این شرایط درمان با “بنزودیازپین” قوی یا تزريق داروي بيهوشي پروپوفول برای کنترل سریع‌تر نیاز است. در این نوع درمان فشار خون بیمار کاهش می‌یابد.
به ندرت بیماران دچار استاتوس اپیلپتیکوس مقاوم نیاز به داروهای”باربیتورات” یا بیهوشی عمومی دارند. علاوه بر این روش، پایش قلبی و فشارخون از نظر بررسی کاهش فشارخون در تمام طول درمان ضروری است.
در انتخاب داروی ضد تشنج باید چه نکاتی در نظر گرفته شود:
1) درمان تشنج در ابتدا تنها باید با یک دارو آغاز شود. به‌صورتی که عوارض جانبی کمتر، تحمل بهتر، تداخلات دارویی حداقل و پذیرش بهتر را برای بیمار به همراه داشته باشد.
2) تعیین نوع تشنج و علائم صرع پیش از شروع درمان، اگر پزشک در مورد نوع تشنج اطمینان کافی را ندارد، بیمار باید به یک مشاور و یا متخصص مغز و اعصاب مراجعه کند.
3) در صورتی که بیمار سردرد میگرنی داشته باشد، شروع درمان با یک داروی ضد صرع مانند”والپروات” یا “توپیرامات” انجام می‌شود. البته عدم پذیرش دارو یکی از شایع‌ترین علل تشنج‌های راجعه در بیماران مبتلا است.
اندازه‌گیری سطح سرمی داروی ضد صرع پیش از تجویز داروی دیگری برای بیمارتوصیه می‌شود (این امرجهت جلوگیری از بروز مسمومیت در بیمارصورت می گیرد). علاوه بر این بایدسطح سرمی پرولاکتین وآلبومین هم مورد توجه قرار گیرد.