مقاله کامل درباره شروع غذای کمکی

مقاله کامل درباره شروع غذای کمکی –

شير مادر تا پايان شش ماهگي به تنهايي و بدون اضافه كردن هر نوع غذاي كمكي براي رشد طبيعي شيرخوار كافي اسـت. بعـد از شـش ماهگـي نيازهاي غذايي شيرخوار فقط با شير برآورده نمي شود و بايد علاوه بر شير، غذاهاي نيمه جامد را نيز براي او شروع كرد. مناسب ترين غذاها براي تغذيه تكميلي، غذاهايي هستند كه:

–         مقوي و مغذي باشند.

–         متناسب با سن كودك تغيير كند.

–         تازه و بدون آلودگي باشند و پاكيزه و بهداشتي تهيه شوند.

–         مواد اوليه آن در دسترس بوده و امكان تهيه آن براي خانواده وجود داشته باشد.

بهترين سن براي شروع غذاهاي كمكي

          هفته اول ماه هفتم تولد كودك، سن شروع تغذيه تكميلي است، ولي چنانچه با وجود تلاش والدين و كاركنان بهداشتي منحني رشد كودك نشان دهنده رشد نامناسب كودك باشد، مي توان غذاي كمكي را زودتر نيز شروع كرد.

توصيه هاي كلي

–         مواد غذايي را چه از نظر مقدار و چه از نظر نوع، تدريجا” به رژيم غذايي شيرخوار اضافه كنيد.

–         از يك نوع غذاي ساده شروع كنيد وكم كم مخلوطي از چند نوع غذا به او بدهيد.

–         از مقدار كم شروع و به تدريج بر مقدار آن افزوده شود.

–         بين اضافه كردن مواد غذايي مختلف حدود 5 تا 7 روز فاصله بگذاريد.

–    اوليــن غذايي را كه مي خواهيد به كودك بدهيد، كمي غليظ تر از شير تهيه كنيد و سپس به تدريج غذاهاي نيمه جامد و جامد بدهيد.

–         غذاها را با قاشق و مايعات را با ليوان به شيرخوار بدهيد.

–         هنگام دادن غذاهاي نيمه جامد و جامد، شيرخوار را در وضعيت نشسته قرار دهيد.

–         غذاي شيرخوار را به مقدار كم و براي يك وعده تهيه كنيد.

–    در صورت باقي ماندن غذا، مي توانيد آن را به مدت 24 ساعت در يخچال نگه داري كنيد. در غير اين صورت آن را در فريزر بگذاريد.

–         غذاي نگه داري شده را فقط به مقدار مصرف يك وعده كاملا” داغ كنيد و پس از خنك كردن به كودك بدهيد.

–    تا يك سالگي به غذاي كودك نمك اضافه نكنيد و پس از يك سالگي مقداري نمك (نمك يددار) به غذاي شير خوار اضافه نمائيد.

–         سبزي ها را قبل از مصرف كاملا” بشوئيد و بلافاصله پس از خرد كردن آن را به غذا اضافه كنيد.

–         مصرف حتي مقدار كمي گوشت، ارزش غذايي را افزايش مي دهد، بدين منظور هرنوع گوشت مانند گوسفند، گوساله، مرغ و ماهي كه در دسترس داريد مصرف كنيد.

–    در دستور تهيه بعضي از غذاها مقداري كره يا روغن به هنگام طبخ و مقداري ديگر به هنگام غذا دادن به كودك اضافه كنيد. (مصرف روغن مايع بهتر از روغن جامد است)

–    در مورد كودكاني كه  روند رشدشان خيلي بيشتر از طبيعي است، مقدار مصرف روغن يا كره را در غذاي كودك كمتر كنيد و برعكس اگر كودك تاخير رشد دارد كمي بيشتر روغن يا كره به غذاي او اضافه كنيد.

ترتيب دادن غذاهاي كمكي به شيرخوار بسيار مهم است و بايد از هفته اول ماه هفتم تولد مرحله به مرحله غذاهاي خاصي را به شيرخوار داد .

خطرات دير شروع كردن غذاي كمكي

–  كندي يا توقف رشد كودك

–    مشكل پذيرش غذا توسط كودك (در صورت تاخير در شروع غذاي كمكي، شيرخوار معمولا” از 9 ماهگي به بعد تمايل خود را به خوردن غذاهاي ديگر و امتحان كردن مزه و طعم هاي جديد از دست مي دهد)

–         به تعويق افتادن عمل جويدن در كودك

ويژگي هاي غذاي كمكي

غذاي كمكي مناسب داراي ويژگي هاي زير است:

–         تميز و بهداشتي تهيه شود.

–         قوام آن متناسب با سن كودك تغيير كند.

–         مقوي و مغذي باشد.

–         تازه تهيه شود.

–         مواد اوليه آن در دسترس بوده و امكان تهيه آن براي خانواده وجود داشته باشد.

نحوه شروع و ادامه غذاي كمكي

 ·     غلات مانند برنج بهترين ماده غذايي براي شروع تغذيه تكميلي است. چون هضم آن آسان است. فرني يكي از بهترين غذاهايي است كه مي توان از يك بار در روز به اندازه 1 تا 3 قاشق مرباخوري شروع كرد و به تدريج بر مقدار آن، متناسب با اشتهاي كودك افزود. از هفته دوم شروع غذاي كمكي مي توان علاوه بر فرني، شير برنج (كاملا” پخته و له شده) و حريره بادام نيز به كودك داد. تغذيه شيرخوار با فرني، شير برنج و حريره بادام را مي توان تا دو هفته ادامه داد (بسته به علاقه كودك به اين نوع غذاها مي توان حتي تا يكسالگي و يا بيشتر از اين غذاها به عنوان يك وعده غذاي كمكي به كودك داد).

·     در هفته سوم مصرف انواع سبزي ها مثل سيب زميني، هويج، جعفري، گشنيز، كدو، لوبيا سبز و … براي تغذيه كودك شروع مي شود. در اين هفته علاوه بر فرني مي توان با گوشت، سبزي ها و برنج سوپ تهيه كرد. بهتر است سبزي ها را تك تك و به مرور به سوپ اضافه نمود.

از هفته چهارم بايد حتما” گوشت به سوپ كودك اضافه شود. گوشت را بايد به قطعات كوچك تقسيم كرد و يا از گوشت چرخ كرده استفاده نمود كه بايد كاملا” پخته و له شوند. پوره سبزي ها مانند سيب زميني، هويج، كدو حلوايي و نخود سبز به صورت پخته شده و نرم شده همراه با كمي روغن يا كره غذاي مناسبي براي شيرخوار است.

در ماه بعد (ماه هشتم زندگي) علاوه بر سوپ مي توان زرده تخم مرغ را شروع كرد، زرده بايد كاملا” آب پز و سفت باشد. ابتدا بايد به اندازه يك قاشق چايخوري از زرده پخته شده را در آب يا شير له كرد و به شيرخوار داد و مقدار آن را به تدريج افزايش داد تا در ظرف يك هفته به يك زرده كامل تخم مرغ برسد. آن گاه مي توان يك روز در ميان يك زرده كامل يا هر روز نصف زرده تخم مرغ به شيرخوار داد. استفاده از سفيده تخم مرغ تا يك سالگي توصيه نمي شود.

با افزايش سن و پــذيــرش بيشتر شيرخوار، سوپ و غذاهاي نرم بايد تبديل به غذاهاي سفت تر شوند يعني بايد با اضافه كردن غذاهاي سفت تر و كمي قابل جويدن، عمل تكامل جويدن در شيرخوار تقويت شود. اگر تدريجا” مواد غذايي سفت اضافه نشود و شيرخوار به عمل جويدن تشويق نگردد و براي مدت ها از غذاهاي له شده استفاده كند، علاوه برابتلا به تاخير رشد بعدا” در جويدن غذاهاي سفت دچار مشكل خواهد شد. براي اين كار مي توان از حدود 8 ماهگي تكه هاي نان و بيسكويت هم به دست شيرخوار داد.

از 8 ماهگي مي توان به غذاي شيرخوار ماستي كه ترش نباشد نيز اضافه نمود.

شروع استفاده از حبوبات 9 ماهگي است كه به سوپ شيرخوار اضافه مي شود. مي توان از انواع حبوبات خيس شده و پوست كنده كه كاملا” پخته و نرم باشد، مانند عدس، ماش، لوبيا و يا حبوبات جوانه زده استفاده كرد. حبوبات منبع خوبي براي تامين پروتئين و املاح هستند و همراه با غلات و شيرمادر غذاي كاملي را تشكيل مي دهند.

آب ميوه آخرين ماده غذايي است كه به برنامه غذايي كودك در سال اول اضافه مي شود و حاوي ويتامين و املاح معدني است. آب ميوه را بايد در ابتدا به صورت رقيق شده و از يك قاشق مرباخوري در روز شروع و تدريجا” به مقدار آن افزود. بهتر است مدت 7-5 روز فقط از يك نوع آب ميوه استفاده شود تا اگر ناسازگاري وجود داشت شناخته شود.

مصرف توت فرنگي، گيلاس و آلبالو، كيوي، خربزه و اسفناج، سفيده تخم مرغ و شير گاو به دليل ايجاد حساسيت و همچنين مصرف عسل در سال اول زندگي به دليل احتمال آلودگي با كلستريديوم بوتولينوم توصيه نمي شود.

مقوي و مغذي سازي غذاي كودك

مقوي كردن غذا يعني موادي را به غذا اضافه كنيم كه انرژي آن را بيشتر كند.

مغذي كردن غذا يعني موادي را به غذا اضافه كنيم كه پروتئين، ويتامين و املاح آن را بيشتر كند.

موادي كه انرژي غذا را بيشتر مي كنند؛

روغن ها داراي انرژي هستند و افزودن مقدار كمي روغن به غذاي كودك به خصوص كودكي كه آهسته رشد مي كند توصيه مي شود چون:

–         انرژي روغن نسبت به مواد غذايي ديگر بيشتر است (هر گرم روغن حدود 9 كالري و هر گرم قند و شكر 4 كالري دارد).

–         چربي ها مثل كره، روغن زيتون، روغن نباتي (ترجيحا” روغن مايع) بدون اضافه كردن حجم غذا، انرژي غذا را بيشتر مي كنند.

–         روغن باعث نرم شدن غذا مي شود و خوردن آن را براي شيرخوار راحت تر مي كند.

–    قند و شكر انرژي زا هستند ولي مصرف آن براي شيرخوار زير يك سال توصيه نمي شود چون ذائقه او به طعم شيرين عادت مي كند و زمينه براي بروز مشكلاتي مثل چاقي در بزرگسالي فراهم مي شود.

موادي كه علاوه بر انرژي، پروتئين غذا را بيشتر مي كند؛

–         در صورت امكان كمي گوشت به غذاي شيرخوار اضافه شود.

–         انواع حبوبات مانند نخود، لوبيا، عدس كه كاملا” پخته شده را بعد از ماه هشتم به غذاي شيرخوار اضافه نمائيد.

–    به غذاي شيرخوار تخم مرغ اضافه شود، مثلا” تخم مرغ آب پز را مي توان داخل سوپ و يا ماكاروني پس از طبخ رنده كرد و يا مي توان آن را با كمي شير مخلوط و نرم كرده و به شيرخوار داد (تا قبل از يك سالگي از دادن سفيده تخم مرغ خودداري شود).

موادي كه ويتامين ها (مانند ويتامين A و C) و امـــلاح (مانند آهـــن، روي و كلسيم) غذا را بيشتر مي كنند؛

–    انواع سبزي هاي با برگ سبز مانند جعفري، شويد، گشنيز كه داراي ويتامين A و C و آهن هستند به غذاي شيرخوار اضافه شود.

–    از انواع سبزي هاي زرد و نارنجي رنگ مانند كدو حلوايي و هويج كه داراي ويتامين A هستند در غذاي شيرخوار استفاده شود.

–    غلات و حبوبات جوانه زده داراي انرژي، پروتئين، ويتامين و املاح هستند. مي توان ابتدا  گندم، ماش يا عدس جوانه زده را تهيه و پودر نمود و در انتهاي طبخ داخل غذا ريخت. همچنين مي توان جوانه تازه را له كرده و يا پس از خشك كردن جوانه آن را پودر نموده و به غذاي شيرخوار اضافه كرد.

يادآوري هاي لازم

در ادامه غذاهاي كمكي براي شيرخواران و كودكان خردسال توجه به نكات زير ضروري است:

–         بعد از شروع غذاي كمكي، به كودك آب سالم و بهداشتي بدهيد.

–         قبل از يك سالگي، تا آن جا كه ممكن باشد، شكر، نمك و ادويه به غذاي كودك اضافه نكنيد.

–    از روز پانزدهم تولد بايد قطره ويتامين آ+ د  يا مولتي ويتامين (25 قطره در روز) و هم زمان با شروع تغذيه تكميلي قطره آهن (15 قطره در روز) به كودك بدهيد.

–    براي جلوگيري از تغيير رنگ دندان ها، توصيه مي شود قطره آهن را در عقب دهان شيرخوار بچكانيد و يا بعد از مصرف، مقداري آب به او بدهيد.

–    قبل از يك سالگي از دادن اسفناج، عسل و سفيده تخم مرغ، شير گاو، توت فرنگي، گيلاس، آلبالو، كيوي، خربزه به كودك خودداري كنيد.

–         هرگز به زور به كودك غذا ندهيد.

–         به ساعت هاي خواب و استراحت كودكان توجه كنيد.

–         به كودك مبتلا به اسهال و يا هر نوع بيماري عفوني ديگر، غذاي كافي بدهيد.

 نكات اساسي كه هنگام تهيه غذاي كودك بايد رعايت كرد

با توجه به اين كه منابع آلودگي مواد غذايي زياد هستند، لذا توجه به نكات زير در تهيه غذاي سالم براي شيرخواران و كودكان خردسال اهميت زيادي دارد. اين نكات عبارتند از:

–         پختن كامل غذا در حرارت زياد (حدود 70 درجه سانتي گراد)

–         تازه تهيه كردن هر وعده غذا

–         نگه داري غذا در يخچال و يا فريزر

–         شستن ميوه ها و سبزي ها

–         استفاده از آب سالم

–         شستن دست ها به دفعات زياد

–         خودداري از تغذيه شيرخوار با استفاده از بطري

–         محافظت غذاها از حشرات و جوندگان

–         نگه داري مواد غذايي فاسد نشدني در محل مطمئن

–         تميز نگه داشتن وسايل لازم براي تهيه غذا

طرز تهيه برخي از غذاهاي كمكي (ويژه بهورز و كارشناس)

فرني آرد برنج: يك قاشق غذاخوري پرآرد برنج را در يك ليوان شير (در صورت استفاده از شير محلي شير جوشيده سرد شده) حل كنيد و يك قاشق مرباخوري شكر را نيز به آن بيافزاييد و مخلوط را روي شعله ملايم قرار دهيد و به هم بزنيد تا كم كم برنج پخته و به قوام بيايد. معمولا” بعد از جوش آمدن حدود 10-5 دقيقه حرارت ملايم براي قوام آمدن آن كافي است.

فرني بادام: 3 عدد بادام را 3 ساعت در آب جوش خيس كرده و سپس پوست آن را گرفته و پودر يا رنده كنيد و با 1 قاشق غذاخوري پرآرد برنج و 1 قاشق مرباخوري شكر مخلوط كرده و داخل شير (جوشيده شده) بريزيد و روي حرارت ملايم آن را به هم بزنيد تا به غلظت مناسب برسد.

شير برنج: 1 قاشق غذاخوري برنج را پاك كرده و بشوئيد و با 1 ليوان آب روي شعله گذاشته تا برنج كاملا” پخته و له شود  سپس 1 ليوان شير و 1 قاشق مرباخوري شكر به آن اضافه كرده روي شعله ملايم حرارت دهيد تا برنج لعاب بيندازد و به غلظت مناسب برسد.

حليم گوشت و برنج: يك تكه گوشت مرغ يا گوسفند را با كمي پياز بپزيد سپس 2 قاشق غذاخوري برنج را به آن اضافه كنيد تا كاملا” بپزد و له شود از روي شعله برداريد و با گوشت كوب آن را له كرده و 1 قاشق مرباخوري كره اضافه كنيد و موقع دادن غذا در صورت تمايل كمي شكر به آن اضافه كنيد.

پوره سيب زميني: 2 عدد سيب زميني را بشوييد و با پوست بپزيد سپس پوست آن را بكنيد و با قاشق يا گوشت كوب آن را نرم و با كمي روغن مايع يا كره و 5 قاشق غذاخوري شير مخلوط كنيد و دوباره روي اجاق بگذاريد.

پوره هويج: مانند پوره سيب زميني تهيه مي شود همچنين مي توانيد سيب زميني و هويج و گوشت را از ظرف غذاي خانواده برداريد و نرم كنيد بعد ادويه جات و نمك به غذاي خانواده اضافه كنيد.

سوپ ماش: يك تكه كوچك گوشت گوسفندي را با كمي پياز بپزيد بعد از اين كه كمي گوشت پخت 1 قاشق غذاخوري ماش و يك قاشق غذاخوري برنج را اضافه كنيد تا كاملا” پخته و له شود و لعاب بيندازد و در انتها نصف قاشق مرباخوري كره را اضافه كنيد و مخلوط نمائيد.

آش ماست: يك تكه كوچك گوشت گوسفندي يا مرغ را با كمي پياز بپزيد و بعد از اين كه گوشت كمي پخت 1 قاشق غذاخوري لپه و 1 قاشق غذاخوري برنج را اضافه كنيد و با حرارت ملايم بپزيد سپس 1 قاشق غذاخوري سبزي خرد شده (جعفري، گشنيز، شويد) را اضافه كنيد و هر از چند گاهي به هم زده تا ته نگيرد وقتي كاملا” پخت و برنج لعاب انداخت از روي حرارت برداريد و نصف قاشق مرباخوري كره به آن اضافه كنيد. هنگام دادن غذا يك قاشق غذاخوري ماست به آش اضافه كنيد.

آش گندم: يك قاشق غذاخوري عدس و لوبيا سفيد را خيس كنيد و سپس با 2 قاشق غذاخوري گندم پرك يا گندم نيم كوب شده و يك تكه گوشت گوسفندي و پياز بپزيد هرازچندگاهي به هم بزنيد تا حبوبات و گوشت كاملا” پخته و آش لعاب بيندازد و در انتها نصف قاشق مرباخوري كره را اضافه كنيد.

آش حبوبات: 1 قاشق غذاخوري لوبيا و عدس را كه قبلا” خيس كرده ايد با 1 قاشق غذاخوري گوشت چرخ كرده گوسفندي و كمي پياز كاملا” بپزيد بعد 1 قاشق غذاخوري برنج و 1 قاشق غذاخوري سبزي ريز شده (جعفري، شويد، گشنيز) را اضافه كنيد تا برنج لعاب بيندازد و در انتها نصف قاشق مرباخوري كره اضافه كنيد. در صورت تمايل مي توانيد مقداري ماست نيز به غذا اضافه كنيد.

حليم گندم: 1 قاشق غذاخوري لوبيا سفيد كه قبلا” خيس كرده ايد با يك تكه خورشتي گوشت، 1 قاشق غذاخوري گندم نيم كوب شده وكمي پياز بپزيد بعد از اين كه اين مواد كاملا” پخته شد سيب زميني كوچكي را ريز كرده و داخل غذا بريزيد و در انتها 1 قاشق مرباخوري پركره را اضافه كنيد.

شويد پلو با مرغ: نصف ران مرغ با استخوان و كمي پياز را بپزيد. 4 قاشق غذاخوري يا يك استكان كوچك برنج و يك قاشق مرباخوري كره را اضافه كنيد تا مثل كته پخته شود و هنگام دم كردن 1 قاشق غذاخوري شويد ريز شده نيز اضافه كنيد هنگام غذا دادن به كودك مجددا” يك قاشق كره اضافه كنيد و همراه ماست به او بدهيد.

كته ماهيچه: يك تكه متوسط ماهيچه گوسفندي را ريز كرده و با كمي پياز كاملا” بپزيد سپس 4 قاشق غذاخوري يا يك استكان برنج را همراه با 1 قاشق مرباخوري كره اضافه كنيد تا مثل كته پخته و نرم شود و دم بگذاريد هنگام دادن غذا نصف قاشق مرباخوري كره اضافه و همراه ماست به كودك بدهيد.