معاينهٔ اوليه تروماى چشم
در شرح حال به کاهش حدت بينائى و سرعت کاهش آن توجه نمائيد و در صورت وجود سابقه چکش‌کاري، تراشکارى يا انفجار، به جسم خارجى در چشم مشکوک شويد، معاينهٔ فيزيکى شامل حدت بينائي، مارکوس گان، حرکات چشم، حس پوست اطراف چشم، لمس لبهٔ کاسه چشم از نظر شکستگي، بررسى از نظر انوفتالمي، معاينه با اسليت لامپ (جسم خارجى و سائيدگى قرنيه، پارگى و جسم خارجى ملتحمه، عمق و شفافيت اتاق قدامي، واکنش مردمک به نور و مقايسه با چشم مقابل) و افتالموسکوپى مستقيم و غيرمستقيم مى‌باشد. اين معاينه حتى در چشم به‌ظاهر سالم بايد انجام شود.
اقدامات فورى
در پارگى آشکار کره چشم بدون دستکارى بيشتر و بدون مصرف آنتى‌بيوتيک موضعى يا داروى سيکلوپلژيک فرد را جهت عمل جراحى آماده نمائيد. بر چشم شيلد بگذاريد. آنتى‌بيوتيک وسيع‌الطيف وريدى و در صورت لزوم، ضد درد، ضد استفراغ و تتابولين بدهيد. مصرف غذا و مايعات خوراکى را محدود نمائيد. در موقع بيهوشى از شل‌کننده‌هاى عضلانى دپولاريزان استفاده ننمائيد (خطر خروج محتويات چشم). داروها و رنگ‌هاى موضعى بايد استريل باشند.
خراشيدگى و پارگى پلک
در خراشيدگى‌ها و پارگى‌هائى که لبه پلک درگير نشده است، درمان مشابه ساير نقاط بدن مى‌باشد. در پلک بافت کنده شده ر ا مى‌توان به‌علت خونگيرى خوب در محل دوخت. در پارگى‌هاى کامل که لبهٔ پلک درگير است با نخ سيلک يا نايلون ۶ صفر ابتدا لبه پلک را در محل غدد ميبومين و مژه‌ها کنار هم مى‌آوريم، ولى گره نمى‌زنيم، تارس را بخيه منقطع قابل جذب مى‌زنيم، حال نخ‌هاى لبه پلک را گره مى‌زنيم، سپس پوست را منقطع بخيه کرده، با استفاده از پماد آنتى‌بيوتيک، پانسمان مى‌کنيم. ترميم فوق بايد با حداقل دبريدمان باشد. در موارد ادم شديد پس از تميز کردن و تجويز آنتى‌بيوتيک ترميم را به زمان رفع تورم موکول مى‌کنيم. در پارگى کانتوس داخلى جهت ترميم کاناليکول‌هاى اشکى ترميم اوليه ارجح است که ممکن است نيازمند لوله‌گذارى در اين کاناليکول‌ها باشد. نزديک کردن ساده انتهاهاى قطع شده کاناليکول‌ها اغلب کافى است چرا که لوله‌گذارى ممکن است آسيب را تشديد کند.
اجسام خارجى سطحى و خراش قرنيه
هر دو اين حالات مى‌تواند باعث درد و تحريک چشم به‌ويژه در حرکت چشم و پلک زدن شود. نقص اپى‌تليوم و نشت مايع زلاليه (تست سايدل؛ Seidel’s test) را با فلورسئين مى‌توان کشف کرد. خراش عمودى بر قرنيه نشانه جسم خارجى روى ملتحمه پلکى فوقانى است. جسم خارجى سطحى را پس از مصرف قطره بى‌حسي، در زير اسليت لامپ با نوک سوزن ظريف استريل (و نه با سوآپ پنبه‌اي) خارج مى‌کنيم.حلقه‌هاى فلزى اطراف ذرات مس و آهن را نيز بايد خارج کرد ولى ذرات شيشه و کربن عمقى را مى‌توان در قرنيه باقى گذاشت. جهت خارج کردن ذرات عمقى و نيز ترميم محل نشت زلاليه، فرد را به اتاق عمل مى‌بريم. پس از خارج کردن جسم خارجى همانند خراش‌هاى قرنيه، از آنتى‌بيوتيک موضعى و پانسمان فشارى استفاده مى‌کنيم و هر روز از نظر عفونت ثانوى معاينه مى‌کنيم. در آسيب قرنيه مصرف مکرر بى‌حس‌کننده‌هاى موضعى (به‌علت تأخير ترميم و اسکار قرنيه) و مصرف استروئيد ممنوع است. بازماندن چشم‌ها حين بى‌هوشى عمومى از عوامل شايع سائيدگى قرنيه است.
آسيب‌هاى نافذ و له‌شدگى چشم
تروماى بلانت مى‌تواند باعث پارگى کره چشم و فتق محتويات کاسه چشم به داخل سينوس‌هاى مجاور (شکستگى blow out) شود. به‌خاطر اينکه شايعترين محل تروماى بلانت قسمت تحتانى خارجى کره چشم است، شايعترين محل پارگى کره چشم قسمت فوقانى داخل ليموبس مى‌باشد. تروماى بلانت به‌خاطر شيوع بيشتر کندگى شبکيه در آن، پيش‌آگهى بدترى نسبت به تروماى نافذ دارد.
تروماى نافذ باعث کاهش شديد بينائى (مگر در ذرات کوچک و پرسرعت چکش‌کاري، که درد و کاهش ديد خفيف است)، کموزيس هموراژيک، پارگى ملتحمه، کم عمق شدن اتاق قدامي، جابه‌جائى مردمک، هايفما، خونريزى زجاجيه و فشار داخل چشمى پائين، طبيعى يا به‌ندرت کمى بالا مى‌شود. ساير آسيب‌هاى ناشى از تروما عبارتند از اختلالات حرکتي، خونريزى زير ملتحمه، ادم قرنيه، التهاب عنبيه، گلوکوم زاويه بسته، پارگى عنبيه، ايريدودياليز، فلج تطابق، دررفتگى عدسي، کاتاراکت (حتى تا چند روز يا چند هفته بعد)، خونريزى زجاجيه و شبکيه (ادم برلين؛ Berlin’s edema)، سوراخ شبکيه، پارگى کوروئيد و له‌شدگى عصب بينائى.
از نظر درمان، به‌جز در پارگى کره چشم بقيه موارد جراحى فورى لازم ندارد. عنبيه و جسم مژگانى خارج شده از کره چشم را برحسب اينکه کمتر از ۲۴ ساعت يا بيشتر از ۲۴ ساعت بدون حفاظ بوده، به‌ترتيب به داخل چشم برمى‌گردانيم يا از لبه زخم، بريده جهت کشت مى‌فرستيم. زخم صلبيه قدامى را مى‌دوزيم ولى زخم محل خروج تروماى نافذ در صلبيه خلفى را به حال خود رها مى‌کنيم. غشاءهاى فيبروواسکولار زجاجيه که عامل جداشدگى شبکيه هستند را مى‌توان با ويترکتومى خارج کرد (پيش‌آگهى جداشدگى تروماتيک شبکيه ضعيف است). در موارد اندوفتالميت، ويترکتومى ديرهنگام (۱۴-۱۰ روز بعد) ارجح است. در چشم کاملاً تخريب شده ممکن است، خارج کردن کل چشم (Enucleation) يا خارج کردن کل چشم به‌جز صلبيه (Evisceration) لازم شود. عارضه بسيار نادر و احتمالاً خودايمنى افتالمى سمپاتيک که در چشم مقابل رخ مى‌دهد، در هر آسيب نافذ چشم به‌ويژه در آسيب يووه‌آ، امکان‌پذير است.
اجسام خارجى داخل چشم
در شرح حال ناراحتى چشم و تارى ديد همراه با سابقه چکش‌کارى به فکر آن باشيد. علاوه بر معاينات چشم‌پزشکي، CT اسکن کاسه چشم نيز درخواست نمائيد (MRI ممنوع است). ذرات آهن (عامل سيدروز) و مس (عامل شالکوز) بايد خارج شوند. بعضى آلياژها، شيشه يا چينى بهتر است در محل خود باقى بماند. در عمل جراحي، اجسام ناحيه قدام عدسى از راه ليمبوس و اجسام پشت عدسى از راه پارس پلانا خارج مى‌شود. ناحيه آسيب‌ديده شبکيه، جهت پيشگيرى از جداشدگى شبکيه با دياترمي، فوتوکواگولاسيون ليزرى درمان مى‌شود
تروماها (ضربه‌های) چشمی کودکان نگرانی‌های زیادی برای بیشتر خانواده ها به دنبال دارد. برخی در این شرایط به تجربیات شخصی خود یا توصیه دیگران رجوع می کنند و البته عده قلیلی هم آن را نادیده می گیرند به این امید که به مرور زمان بهبودی حاصل می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که تروماهای چشمی حتی اگر خیلی سطحی باشد باز هم باید مهم تلقی شده، برای درمان آنها به چشم پزشک مراجعه شود. «دکتر هیوا پارسافر» جراح و متخصص چشم پزشکی در این باره بیشتر توضیح می دهد.
ترومای چشم و صورت در بچهها شیوع زیادی دارد. در خردسالان و کودکان این مسئله بیشتر مشاهده می‌شود. دلیل آن هم آگاهی کمتر و ناتوانی بچهها برایب مقابله با حوادث خطرساز است. به همین علت و به سبب سن پایین و در حال رشد بودن بچهها، حفاظت از چشم‌های‌شان اهمیت فراوانی دارد. باید به این نکته هم اشاره کنم که برخی تروماهای چشمی روی بینایی دراز مدت کودکان اثر گذاشته و عواقب سخت و گاه جبران ناپذیری به جا می‌گذارند.
شاید بپرسید چرا برخی افراد پس از ترومای چشم، فرزند خود را نزد چشم پزشک نمی برند؟ در پاسخ باید گفت، این مسئله دلایل مختلفی دارد؛ یکی از این موارد گزارش کمتری است که کودک به دلیل سطح پایین آگاهی نسبت به حادثه، به والدین خود می‌دهد. دلیل دیگر ترس کودکان از ابراز کردن چنین مسئله‌ای است. همچنین شوک ناشی از حادثه نیز باعث می‌شود کودک از ابراز حقیقت خودداری کند. نکته بعدی واکنش والدین نسبت به ضربه‌های چشمی است. گاهی آنها با مراجعه به چشم پزشک هم سابقه ضربه را کامل بیان نمی‌کنند و اظهار می‌دارند که وسیله با چشم تماس نداشته در حالی که اثر برخورد کاملاً مشهود است. اغلب والدین به دلیل ترس از محکوم شدن به نگه‌داری غلط از فرزند این کار را انجام می‌دهند و واقعیت را انکار می‌کنند. البته اکثر والدین به دلیل آشنایی با حساسیت تروماهای چشم و صورت، پس از بروز حادثه بلافاصله به پزشک مراجعه می‌کنند و شرح مناسبی از ماجرا ارائه می‌دهند.
شواهد نشان می‌دهد اکثر تروماهای چشم کودکان، هنگام بازی با اجسام تیز اتفاق می‌افتد یا وقتی که بچه می‌خواهد تجربه بزرگ‌سالان را ذر هنگام کار با وسایلی مانند پیچ گوشتی تکرار کند. موارد دیگر ضربه‌ها آنهایی هستند که باعث خراش قرنیه می‌شوند. بیشتر مواقع این حالت در هنگام بازی و در اثر تماس ناخن بچهها با چشم‌های خود یا هم بازی‌های‌شان روی می‌دهد. این تروما هر چند که به سادگی درمان می‌شود اما بسیار دردناک است و به همین دلیل والدین بلافاصله به مرکز درمانی مراجعه می‌کنند.
نکته مهم این است که اگر خاک یا مواد شیمیایی به چشم نفوذ نکرده باشد باید از شست و شوی محل ضربه خودداری شود. یادتان باشد فقط هنگام تماس چشم با مواد شیمیایی مانند اسید، باز و عطرها، باید چشم را با آب فراوان شست و شو داد، در غیر این صورت باید از شستن چشم خودداری کرد. علت هم این است که در شست وشو امکان ابتلا چشم به عفونت بالا می‌رود.
در جمع‌بندی این موضوع باید گفت: هنگام بروز تروماهای چشمی باید بلافاصله به چشم پزشک مراجعه کرد و نباید به تجربه های شخصی یا توصیه‌ها اکتفا شود. بسیاری از مسایل و مشکلات چشمی شاید در نگاه افراد غیر متخصص یک قرمزی ساده به‌نظر بیایند در صورتی که تشخیص واقعی فقط توسط متخصص امکان پذیر است.
اگر تروما باعث خراش قرنیه شود آنتی بیوتیک تجویز شده و در عین حال برای مدتی بیمار از شست وشوی چشم‌ها منع می‌شود. این نکته را هم باید اضافه کنم که تا بهبودی کامل، پیگیری روزانه و مراجعه به چشم پزشک بین 3 الی 5 روز توصیه می‌گردد.