فوق تخصص عفونی کودکان گفت: سردرد کودکان با سردرد بزرگسالان متفاوت است؛ این سردردها اغلب کوتاه‌مدت هستند و با برخی عوامل تشدید می‌شوند؛ استرس، اضطراب، هیجان، مسافرت، رژیم غذایی، شکلات و گوشتهای از پیش آماده شده از جمله این عوامل هستند.
محمد حسین سلطان زاده اظهار داشت: سردرد از مشکلات شایع در طب کودکان و بزرگسالان است چرا که سردرد می‌تواند اثراتی بر توان یادگیری کودک، خاطرات، شخصیت ، فعالیتهای اجتماعی و تحصیلی او بگذارد.
متخصص کودکان و نوزادان ادامه داد: علت، شدت و دفعات حمله سردرد، قابل توجه است چرا که در بیشتر موارد علت مراجعه والدین به پزشک بیش از آن که به منظور تخفیف سردرد باشد برای کسب اطمینان از این مسئله است که آیا عامل خطرناکی فرزندشان را تهدید می‌کند یا خیر؟
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: بنابراین افتراق موارد خطرناک سردرد از یکدیگر از اصول رویکرد بالینی این شکایت است و در مواردی که سردرد با حملات شدید و غیر معمول همراه است ارزیابی دقیق بیمار و رد مسائل ارگانیک از جمله ضایعات فضاگیر درون جمجمه ضروری است.
متخصص کودکان و نوزادان تصریح کرد: نکته قابل توجه در کودکان، عدم توانایی اطفال در بیان مسئله و علائم است و پاسخ آنها نسبت به سردرد الگوی قابل پیش بینی ندارد و ممکن است حالت هایی چون بیقراری، کج خلقی و استفراغ داشته باشند.
وی ادامه داد: کودکان در مواجهه با چنین حالتی یک اتاق تاریک را ترجیح دهد یا مکرراً سر و چشم خود را می مالند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به مهمترین علت سردرد در کودکان اشاره داشت و افزود: سردردهای حاد موضعی یا منتشر، حاد راجعه، مزمن پیشرونده، مزمن غیر پیشرونده و مختلط -میکس – در این دسته جای دارند.
متخصص کودکان و نوزادان گفت: سردرد حادی که برای اولین بار در بیمار اتفاق می‌افتد ممکن است سردرد موضعی یا منتشر باشد که در این موارد باید یک فوریت پزشکی تلقی شود و اقدامات تشخیصی در اسرع وقت انجام گیرد چرا که شاید عفونتهای سیستم اعصاب مرکزی مننژیت، آنسفالیت، خونریزی های ساب اراکنوئید، ضربه های مغزی، بیماریهای سیستمیک و فشار خون از دلایل ابتلا به آن باشند.
فوق تخصص عفونی اطفال تصریح کرد: سردرد نوع حاد راجعه همان سردردهای دفعه ای هستند که در فواصل حملات، بیمار بدون علامت است و چنانچه این نوع سردردها با حالت تهوع و استفراغ همراه باشند معمولاً ماهیت میگرنی دارند.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به سردردهای مزمن پیشرونده اشاره داشت و افزود: در این نوع از سردردها شدت و فرکانس حمله‌ها سیر بالینی رو به بدتر شدن را نشان می دهد.
سلطان زاده ادامه داد: در این موارد ممکن است سردرد اولین علامت افزایش فشار داخل جمجمه باشد که بیشتر هنگام برخاستن از خواب و اوایل صبح رخ می دهد و می تواند با علائمی همچون تهوع، استفراغ، خواب آلودگی، تغییرات شخصیتی، آتاکسی و تاری دید همراه باشد.
متخصص کودکان و نوزادان سردردهای مزمن غیر پیشرونده را ناشی از انقباض عضلانی دانست و اظهار داشت: این سر دردها در طول روز رخ می‌دهد و به دفعات تکرار می شود و اغلب با استرس های روحی و تنش های زندگی مرتبط است.
وی افزود: سردردهای مختلط یا میکس هم مخلوطی از سردردهای مزمن غیر پیشرونده هستند که سردردهای حاد راجعه همچون میگرن به آن اضافه می‌شوند.
متخصص کودکان و نوزادان گفت: سندرم میگرن نمونه کلاسیک سردردهای حاد راجعه هستند که ویژگی حمله‌ای دوره‌ای و ناگهانی بودن را دارند که در فواصل حمله، بیمار بدون علامت است.
سلطان زاده بیان داشت: تهوع، استفراغ، فتوفوبی و تمایل به خواب در ضمن حمله دیده می شود که در نیمی از افرادی که دچار میگرن می‌شوند شروع این حمله ها قبل از ۲۰ سالگی است.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: اغلب موارد حملات راجعه سردرد، در کودکان کمتر از ۱۰ سال، ناشی از میگرن است، این عارضه فامیلی است ولی توارث مشخصی برای آن شناخته نشده است در حالی که سابقه فامیلی در ۷۰-۹۰ درصد کودکان مثبت است.
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه داد: سردرد کودکان با سردرد بزرگسالان متفاوت است؛ این سردردها اغلب کوتاه مدت هستند و ممکن است با برخی عوامل تشدید شوند.
سلطان زاده افزود: عواملی همچون استرس، اضطراب، هیجان، مسافرت، رژیم غذایی، مواد غذایی چون شکلات، گوشتهای از پیش آماده و نیتراتها به عنوان عوامل محرک در این رابطه ذکر می شوند .
سردرد در كودكان نيز همانند بالغين شايع است. برخي مطالعات خارجي شيوع سردرد در كودكان مدرسه اي را تا 90 درصد گزارش كرده اند. در اغلب موارد علت مهمي وجود ندارد و نياز به اقدام تشخيصي يا درماني خاصي نيست اما والدين بايد بدانند چه زماني و با چه فوريتي بايد به پزشك مراجعه كنند.
علل سردرد در كودكان:
علل زيادي ميتوانند منجر به سردرد شوند. به طور خلاصه اين علل را به شرح زير ميتوان دسته بندي كرد:
1- استعداد ژنتيكي: سردرد و بخصوص سردرد ميگرني در برخي خانواده ها حالت ارثي دارد. اگر در خانواده شما چند نفر ميگرني وجود دارند احتمال ابتلاي كودك شما به ميگرن بيش از بچه هايي است كه چنين زمينه خانوادگي را ندارند.
2- ضربه مغزي: كودكان ممكن است بيش از بزرگسالان دچار ضربه سر شوند. بعضي بچه هاي كوچك ممكن است به كرات زمين بخورند. بعضي كودكان هنگام بازي كردن حركات شديد و خطرناكي به سر و گردن خود مي دهند. برخي ديگر نيز شيرجه هاي بي مهابا در استخر و ضربه هاي سر مكرر در فوتبال را جهت موفقيت در رقابت هاي متعارف انجام ميدهند. البته نيازي نيست كه فعاليت هاي ورزشي و جنب و جوش طبيعي كودكان را از آنها بگيريد ولي به خاطر داشته باشيد كه اين ضربه ها ميتوانند سردرد ايجاد كنند و يا در برخي كودكان، مانند كودكان ميگرني، سردرد آنها را تشديد و يا زمينه سازي نمايند.
3- برخي بيماريها و به خصوص عفونتها ميتوانند كودك شما را دچار سردرد نمايند. سردرد علامت شايعي براي بيماريهاي رايج كودكان است. عفونت گوش، سينوزيت و سرماخوردگي در كودكان بسيار شايع هستند و سردرد نيز از علايم شايع اين بيماريها است. به ندرت ممكن است ضايعه اي در مغز كودك باشد و به درمان جراحي نياز باشد.
4- عوامل محيطي نيز همانند بزرگسالان در ايجاد يا تشديد سردرد كودكان موثر هستند. كودكان ممكن است با استنشاق بوهاي نامطبوع مانند سيگار دچار سردرد شوند. محيط هاي پر نور و پر سر و صدا براي برخي كودكان آزارنده بود و ايجاد سردرد ميكند.
5- عوامل عاطفي : استرس و اضطراب زياد كه اغلب در اثر درگيري با والدين، معلمين و هم سن و سالان بوجود مي آيند، ميتوانند در كودكان بزرگتر و نوجوانان سردرد ايجاد كنند. اغلب والدين فكر ميكنند كه افسردگي تنها بزرگسالان را مبتلا ميكند در حاليكه نوجوانان به شدت مستعد اضطراب و افسردگي هستند و سردرد ميتواند تنها تظاهر افسردگي كودك شما باشد. سخت گيري هاي برخي والدين دلسوز ميتواند استرس زيادي به كودكان دلبندشان وارد آورد.
6- عوامل غذايي : برخي غذاها يا افزودني هاي غذايي ميتوانند در كودكان باعث سردرد شوند. كافيين در بعضي شكلاتها و نوشابه ها از اين قبيل مواد ميباشد. افزودني غذايي به نام مونوسديوم گلوتامات در برخي غذاها مثل هات داگ، به عنوان يك ماشه براي شروع سردرد شناخته شده است.
انواع سردرد در كودكان:
كودكان ميتوانند همان سردردهاي بالغين را تجربه كنند ولي ممكن است مشخصات سردردهاي كودكان قدري متفاوت تر از والدين باشد. مثلا سردرد ميگرن در بالغين اغلب يك طرفه است در حاليكه سردرد ميگرني كودكان بيشتر دوطرفه اظهار ميشود.
1- ميگرن: براساس آمار خارجي تا 17 سالگي 8 درصد پسران و 23 درصد دختران يك حمله سردرد ميگرن را تجربه مي كنند. متاسفانه ما آمار دقيقي در كشورمان نداريم هر چند كم و بيش بايد آمار ما نيز در همين حدودها باشند. علاوه بر سردرد، تهوع و استفراغ ، شكم درد و حساسيت شديد به نور و صدا نيز ممكن است وجود داشته باشند. حتي نوزادان ممكن است از ميگرن رنج ببرند. در بچه ها بر خلاف بالغين ممكن است حمله ميگرن كوتاه و حتي يك ساعته باشد.
2- سردرد تنشي: علت اين نوع سردردها استرس است. سردرد تنشي دوطرفه است و بيشتر حالت كشش و فشار در سر احساس ميشود. طول مدت سردرد تنشي از 30 دقيقه تا چندين روز متفاوت است.
3- سردرد مزمن روزانه: هم سردردهاي ميگرن و هم سردردهاي تنشن ممكن است بتدريج بيشتر و بيشتر شده و به سردرد هر روزه منجر شوند. اگر فرزند شما بيش از 15 روز هر ماه سردرد داشته و بيش از 3 ماه است كه اين وضع ادامه دارد، مبتلا به سردرد مزمن روزانه است. اين وضعيت ممكن است بر اثر مصرف بي رويه مسكن هاي رايج بوجود آيد.
چه موقع به پزشك مراجعه كنيد؟
بسيار بندرت پيش مي آيد كه سردرد تنها علامت يك بيماري خطرناك در كودكان باشد. تشخيص سردردهاي مهم در كودكان نوپا گاهي بسيار دشوار است. در اين سن بايد به رفتار كودك بيشتر توجه كرد. گرفتن سر ميان دستها، عدم علاقه به بازي و تلويزيون و نقاشي، استفراغ گهگاهي و بطور كلي نامناسب بودن حال عمومي كودكان زير 5 سال نياز به معاينه دقيق توسط پزشك كودكان دارد. در صورتيكه متوجه موارد زير شديد، مراجعه به پزشك شما توصيه ميشود:
1- حداقل ماهيانه يك حمله سردرد وجود داشته باشد.
2- سردرد موجب بازگشت از مدرسه به خانه و تعطيل درس گردد.
3- متعاقب ضربه به سر باشد.
4- موجب بيدار شدن وي از خواب گردد.
5- استفراغ طول كشيده يا مشكل بينايي سردرد را همراهي كند.
6- سردرد همراه با تب، درد و سفتي گردن باشد.
نكات تشخيصي:
پزشك ابتدا يك شرح حال از سردرد كودك تهيه مي كند. لازم است به دقت به سيوالات پزشك پاسخ دهيد. به خاطر داشته باشيد شرح حالي كه شما يا فرزند شما ارايه مي كنيد براي پزشك فوق العاده مهم است و بسياري از موارد تنها راه تشخيص همين شرح حال خواهد بود و هيچ روش ديگري كمك نخواهد كرد. گاهي لازم است دفترچه اي فراهم كنيد و دفعات سردرد، طول مدت هر حمله سردرد تا بهبودي آن، عواملي كه باعث ايجاد سردرد شده اند و چگونه سردرد كنترل شده است، يادداشت شوند.
پس از اخذ شرح حال پزشك بيمار را معاينه ميكند و گاهي ممكن است جهت تشخيص و يا رد بعضي بيماري هاي ايجاد كننده سردرد، آزمايش خون و يا تصويربرداري از مغز را لازم بداند.
پيشگيري از سردرد:
پيشگيري از سردرد بستگي به عوامل برانگيزاننده سردرد كودك شما دارد. اغلب والدين بتدريج متوجه عوامل ايجاد كننده سردرد فرزند خود ميشوند. بطور كلي استراحت كافي در كودكان و نوجوانان، پرهيز از استرس، تغذيه مناسب و پرهيز از گرسنگي طولاني مدت مهمترين عواملي هستند كه در كودكان سردردي قويا توصيه ميشود. فشارهاي بيسش از حد و نامتعارفي كه برخي خانواده ها و مدارس در مورد تحصيل كودكان و نوجوانان به آنان وارد ميكنند، استرس زا بوده و سردرد بچه ها را تشديد خواهد كرد. بچه هاي ميگرني را نبايد بدون صرف صبحانه به مدرسه بفرستيد.
مشكلات روحي كودكان با همكلاسان و معلمين مدرسه نيز مهم هستند. اگر احساس ميكنيد سردرد هاي فرزند شما بيشتر شده اند و وي كم حوصله و گوشه گير شده است، به روانپزشك يا مشاور روانشناس مدرسه مراجعه كنيد. اگر اين مشكلات به موقع تشخيص ودرمان شوند، از بحرانهاي بعدي زندگي نوجوان شما پيشگيري خواهد شد.
نكات درماني:
درمان بستگي به علت دارد و درمانهاي خاص بايد با نظر پزشك باشد. با دتوجه به اين كه اغلب سردردها ساده بوده و درمان اختصاصي ندارند، ميتوانيد از مسكنهاي ساده مانند استامينوفن يا بروفن استفاده كنيد. اين داروها ممكن است سردردهاي ميگرني را نيزكنترل كنند. به كودكان زير 16 سال آسپيرين ندهيد. استفاده از مسكن ها بايد محدود و 3 يا 4 بار در ماه بيشتر نباشد و در صورت زياد شدن سردردها بايد با پزشك خود مشورت كنيد. هنگام استفاده از دارو بايد از ميزان دوز دارو براي كودك آگاه بود. پزشك داروساز داروخانه ميزان دوز دارو و عوارض آن را براي شما توضيح خواهد داد. برخي داروها ممكن است براي كودكان كم سن و سال مناسب نباشند.
درمان سردرد مزمن روزانه بايد توسط پزشك انجام شود.