علل کم وزنی نوزاد -چرا جنین ریز و یا درشت می‌شود؟
دکتر محمدرضا درخشان، متخصص اطفال در این باره می‌گوید:
« از زمان تشکیل نطفه در رحم مادر تا زمان زایمان، وزن مادر و عواملی که ممکن است در این دوران برای مادر و جنین حادث شود، از علت‌های کم وزنی و یا وزن بالای نوزاد است.
چنانچه تولد نوزاد قبل از ماه ششم بارداری اتفاق بیفتد، سقط محسوب شده و نگه داشتن جنین در چنین شرایطی غیرممکن است.
اگر تولد نوزاد بعد از ماه ششم بارداری صورت بگیرد، زایمان زودرس است. هر چه مادر به پایان ماه نهم بارداری نزدیک می‌شود، جنین رسیده تر می‌گردد و سیر طبیعی رشد خود را دارد.
بعد از ماه نهم بارداری، اگر نوزاد دیرتر از موعد متولد شود، وزنش کاهش می‌یابد، زیرا نیازهای تغذیه ای او از طریق جفت تامین نمی‌شود. وزن کم، چروک پوست و ناخن‌های بلند، از نشانه های دیر متولد شدن نوزاد است.
وزن طبیعی کودک هنگام تولد بین 2 کیلو و 700 گرم تا 4 کیلو و 200 گرم است. معمولا برای نوزادان ایرانی این وزن طبیعی است. هر چه وزن کودک از این معیار در نظر گرفته شده فاصله بیشتری داشته باشد، مسلماً خطر بیشتری کودک را تهدید می‌کند.
در این معیار، کم وزنی مترادف با نارس بودن است. هرچه نوزاد وزن کمتری داشته باشد، نارس‌تر است. خطرات نارس بودن نوزاد عمدتا ریه نوزاد و اکسیژن رسانی به بدن و مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. همین عامل سبب عقب ماندگی مغزی نوزاد می‌شود و احتمال مرگ او را افزایش می‌دهد.»
دکتر بدری اسلامی، متخصص زنان و زایمان در این باره می‌گوید:
«عواملی همچون رعایت نکردن رژیم غذایی مناسب مادر در طول مدت بارداری، جثه بدنی والدین، استرس روانی، عوامل شغلی و وضعیت معیشتی خانواده، مصرف سیگار و همچنین عوامل دیگر مانند عفونت‌های مایع آمینوتیک و واژینوز باکتری، موجب نارس متولد شدن نوزاد با وزن کم می‌شود.
وزن بالای نوزاد موقع تولد، به وزن بیش از 4 یا 4.5 کیلوگرم گفته می‌شود. در مادران دیابتی، نوزاد معمولا با وزن بالابه دنیا می‌آید. علل وزن بالای نوزاد هنگام تولد را می‌توان چاقی مادر و بیماری دیابت در او ذکر کرد.
از دیگر عوامل بزرگ بودن جنین پسر، زایمان‌های متعدد، بارداری طولانی مدت، سابقه نژادی یا همان عامل وراثتی زایمان در خانواده و به دنیا آوردن نوزاد با وزن بالای چهار کیلوگرم است که در مادران دیابتی اگر نوزاد بیش از 4 کیلو و 500 گرم وزن داشته باشد، باید عمل سزارین انجام شود تا از خطر فلج دائمی شبکه بازویی نوزاد به سبب گیر کردن شانه نوزاد موقع تولد و شکستن استخوان ترقوه و سفال هماتوم و از مرگ او جلوگیری شود.»
دیابت مادر در دوران بارداری، اغلب به درشت شدن جنین و سخت شدن زایمان منجر می‌شود. در این موارد بیشتر با انجام سزارین، از مشکلات پیشگیری می‌کنند
دکتر ثریا عالمی، متخصص زنان و زایمان درباره درشت شدن جنین می‌گوید:
«از مشکلات بارداری که بیشتر به سزارین منجر می‌شود، جنین درشت است. گاهی به دلایلی جنین بسیار بزرگ می‌شود و در زمان زایمان، وزن آن به چهار کیلوگرم یا بیشتر می‌رسد.
مشکلاتی که درشت بودن جنین برای مادر ایجاد می‌کند متعدد است، ازجمله این که احتمال افتادگی مثانه و اختلال در تنظیم دفع ادرار بیشتر می‌شود؛ همین طور ممکن است در ادامه بارداری و پس از آن مادر دچار کمردرد شود.
اما مهم‌ترین مساله، مشکلاتی است که حین زایمان برای مادر و جنین ایجاد می‌شود. از جمله این که ممکن است در زایمان طبیعی جنین در عبور از کانال زایمانی آسیب ببیند، مثلا شانه‌اش گیر کند و به اعصاب دست و بازویش آسیبی برسد و دچار شکستگی استخوان کتف یا بازو یا فلج دست شود.
همین طور ممکن است آسیب به سر و شکستگی جمجمه ایجاد شود. از دیگر مشکلاتی که برای مادر پیش می‌آید این است که ممکن است دچار پارگی کانال زایمانی و خونریزی شدید شود. تمامی این موارد باعث می‌شود که ما به فکر پیشگیری بیفتیم.
اما آیا می‌توان این مساله را تشخیص داد و در صورت تشخیص چگونه از این مشکلات پیشگیری کنیم؟
قبل از تشخیص بزرگی جنین باید عواملی را که به این مساله منجر می‌شود. مورد توجه قرار داد. یکی از مهم‌ترین عوامل، دیابت مادر است که اغلب به درشت شدن جنین و سخت شدن زایمان منجر می‌شود. در این موارد بیشتر با انجام سزارین قبل از شروع درد زایمانی، از مشکلات پیشگیری می‌کنند.
از علل دیگر درشتی جنین می‌توان به درشتی پدر و مادر اشاره کرد که در اندازه نوزاد تاثیر دارد.
همین طور در مواردی که حاملگی دوم به بعد باشد یا سن بالا، یا چاقی مادر و یا گذشتن از موعد زایمان هم از علل دیگر آن است.
همین طور اگر مادر سابقه زایمان نوزاد دیگری با وزن بالا داشته باشد، احتمال درشت شدن جنین بعدی بیشتر می‌شود.
اما چطور می‌توان درشتی جنین را تشخیص داد؟ از راه های تشخیصی که امروزه زیاد استفاده می‌شود استفاده از سونوگرافی است که متخصص رادیولوژی با استفاده از اندازه گیری دور سر، دور شکم و طول استخوان ران و با استفاده از جداول کامپیوتری وزن جنین را حدس می‌زند. متاسفانه این روش در تعیین وزن جنین‌های درشت چندان کارآمد نیست و زیاد اشتباه می‌شود.
از دیگر روش‌های تخمین وزن جنین، استفاده از معاینه بالینی و تجربه معاینه کننده است که صحیح‌تر از اندازه گیری با سونوگرافی است، اما این روش در مادران چاق چندان دقیق نیست.
به هر حال پس از تخمین وزن جنین و تطابق آن با لگن مادر (که در معاینه لگنی از سوی متخصص زنان انجام می‌شود) در صورت لزوم به سزارین اقدام می‌شود تا از آسیب‌های جنینی یا آسیب به مادر جلوگیری شود.
آنچه از نظر علمی تائید می‌شود اقدام به سزارین در جنین‌های بالای 5 کیلوگرم در مادران عادی و بالای 4.5 کیلوگرم در مادران دیابتی است.
در غیر این صورت برای زایمان طبیعی (که از سزارین بسیار کم عارضه تر است) با استفاده از داروهایی که دردهای زایمانی ایجاد می‌کنند، اقدام می‌شود و در صورت بروز مشکل در سیر زایمان، سزارین انجام می‌شود.»
میزان مرده زایی در آخرین ماه بارداری با چاقی مادر ارتباط مستقیم دارد که این پدیده در مادران دیابتی تقریبا دو برابر است و همین عامل سبب وزن زیاد نوزاد می‌شود
دکتر فاطمه کیمیایی اسدی، متخصص زنان و زایمان درباره کم وزنی نوزاد می‌گوید:
«رشد جنین وابسته به فراهم بودن مواد غذایی است. کاهش یا افزایش مصرف گلوکز (قند) از سوی زن باردار، رشد جنین را تحت تاثیر قرار می‌دهد. به طور کلی، وزن جنین در سه ماهه اول بارداری تعیین می‌شود.
رشد غیرمطلوب جنین در سه ماهه اول بارداری، همراه با کاهش رشد او در ادامه بارداری و زایمان زودرس در 23 تا 24 هفتگی است.
25 تا 60 درصد کمبود وزن جنین با توجه به نژاد و وزن و قد مادر طبیعی است. عوامل خطرساز در اثر کمبود وزن جنین به سبب عواملی همچون بیماری مادر در طول دوران بارداری مانند سرخجه، سیتومگالو ویروس و برخی ناهنجاری‌های رحمی مادر است.
یکی دیگر از علل کم وزنی جنین، وجود اوره یا پروتئین در ادرار مادر است.
میزان مرده زایی در آخرین ماه بارداری با چاقی مادر ارتباط مستقیم دارد که این پدیده در مادران دیابتی تقریبا دو برابر است و همین عامل سبب وزن زیاد نوزاد می‌شود.
بیماری‌های مزمن یا ناهنجاری‌های مادرزادی، سبب تاخیر در رشد و نمو جنین می‌شود.
عوامل مربوط به غدد درون ریز و کم کاری بعضی غدد درون ریز مثل تیروئید و هیپوفیز، سبب تاخیر در رشد جنین می‌شود. عوامل روانی هم سبب کم اشتهایی و به دنبال آن موجب تاخیر در رشد جنین می‌شود.
سن بارداری مادر با وزن جنین ارتباط مستقیم دارد و اگر نوزاد نارس باشد، به مراتب مراقبت و نگهداری او توسط مادر مشکل‌تر می‌شود.»