آمادگی قبل از سونوگرافی –
1- آمادگی‌های پیش از انجام سونوگرافی رحم و ضمائم آن
مثانه باید پر از ادرار باشد؛ زیرا مثانه پر همانند یك ذره‌بین برای بررسی رحم و تخمدان‌ها در سونوگرافی عمل نموده و موجب شفافیت تصویر می‌شود. به علاوه مثانه پر، گازهای روده را كه مزاحم سونوگرافی هستند به بالا رانده و آنها را از صحنه تصویربرداری دور می‌سازد.
توجه 1: نوشیدن آب، چای، آب‌میوه و دیگر مایعات برای پر شدن مثانه كافی است، لذا هیچگاه از داروهای مدر (ادرار آور) خصوصاً بدون توصیه پزشك استفاده نكنید.
توجه 2: در سونوگرافی از زنان باردار تا هفته 12 حاملگی، مثانه، باید كاملاً پر باشد ولی برای ماه‌های بالاتر نیازی به پر بودن مثانه نیست.
توجه 3: برای انجام سونوگرافی از داخل واژن، مثانه نیمه پر كافی است. در این حالت مثانه خیلی پر ایجاد مزاحمت می‌كند. بنابراین اگر در مواردی قرار باشد سونوگرافی از روی شكم انجام گیرد ابتدا با مثانه پر مراجعه نمایید. سپس كمی از ادرار داخل مثانه در صورت لزوم تخلیه شده و سونوگرافی داخل واژینال انجام می‌شود.
تذکرات مهم :
1- سونوگرافی باید از روی پوست كاملاً لخت و برهنه و تماس با ژل مناسب و پاكیزه انجام شود.
2- وجود موی اندك در ناحیه سونوگرافی مزاحمتی ایجاد نمی‌كند ولی در مواردی كه موی بیش از حد در محل وجود دارد باید قبل از انجام سونوگرافی نسبت به تراشیدن آن اقدام نمود.
3- زخم‌های باز با انجام سونوگرافی مغایرت دارند، زیرا ژل سونوگرافی موجب تحریك زخم یا آلودگی بیشتر آن می‌شود.
4- همیشه قبل از انجام سونوگرافی، پزشك خود را از سابقه اعمال جراحی قبلی خود مطلع نمائید.
5- انجام سونوگرافی داخل واژن در ماه‌های پایین حاملگی اشكالی نداشته و در ماه‌های بالاتر نیازی به انجام این روش نیست.
2- سونوگرافی دستگاه ادراری
دستگاه ادراری در هر دو جنس از دو كلیه، دو میزنای (حالب)، مثانه و پیشابراه تشكیل شده است. اصولاً تمامی بخش‌های دستگاه ادراری با سونوگرافی قابل بررسی است، اما حالب‌های طبیعی معمولاً به جهت آنكه قطر بسیار كمی داشته و دو جدار آن به صورت مجازی روی هم خوابیده‌اند، در سونوگرافی دیده نمی‌شوند. سونوگرافی كاربردهای متعددی در بررسی دستگاه ادراری دارد كه از آن جمله می‌توان به بزرگ شدن كلیه‌ها به علت پس زدن ادرار ناشی از انسداد با سنگ یا دیگر توده‌ها، بررسی تومورها، كیست‌ها و آبسه‌های كلیه، بررسی اندازه كلیه در بیمارانی كه پیوند كلیه شده‌اند، ارزیابی پروستات و مثانه و … اشاره نمود.
آمادگی‌های پیش از انجام سونوگرافی دستگاه ادراری :
برای بررسی مثانه و مجاورات آن باید مثانه پر باشد. اما مثانه لبریز از ادرار (به شدت پر) به علت پس زدن ادرار به حالب‌ها و سیستم جمع كننده ادرار و لگنچه‌های كلیه ممكن است منجر به تشخیص اشتباه شود.
توجه: گاهی لازم است كه مثانه در دو حالت پر و پس از تخلیه (مثلاً برای بررسی بزرگی پروستات) مورد سونوگرافی قرار گیرد.
وجود پانسمان و زخم پوستی در محل كلیه‌ها از دقت سونوگرافی می‌كاهد. مثلاً در سوختگی‌های شدید انجام سونوگرافی غیرممكن است.
3- سونوگرافی شكم و دستگاه گوارش
حفره شكم جدای از دستگاه ادراری و تولید مثل در برگیرنده دستگاه‌های متعددی از جمله دستگاه گوراش، كبد، كیسه صفرا، طحال و لوزالعمده (پانكراس) است. این اعضاء به سه گروه تو خالی حاوی هوا و گاز (معده، روده باریك، روده بزرگ)، اعضاء توپر (مانند كبد، طحال و …) و اعضاء تو خالی حاوی مایعات (مانند مثانه و كیسه صفرا) تقسیم می‌شوند. سونوگرافی بیشتر برای بررسی اعضاء توپر و توخالی حاوی مایع به كار می‌رود و در این بین مهم‌ترین كاربرد آن در تشخیص بیماری‌های كیسه صفرا است. هوا یا گاز درون اعضاء توخالی مانند معده با انعكاس امواج صوتی مزاحم، مانع از انجام سونوگرافی می‌شوند. لذا داخل معده و روده را نمی‌توان در شرایط عادی دید ولی در برخی بیماری‌ها متخصص سونوگرافی با انجام مانورهای خاص قادر است تا جدار معده و روده‌ها و ضخامت آنها را مورد بررسی قرار دهد.
با سونوگرافی می‌توان تورم كیسه صفرا را در اثر تجمع و غلیظ شدن صفرا به علت سنگ‌ها و تومورها تشخیص داد. همچنین از این روش برای بررسی كیست‌های عفونی مانند كیست هیداتیك (انگلی كه از طریق خوردن مواد غذایی خصوصا سبزیجات آلوده به مدفوع سگ مبتلا منتقل می‌شود)، كیست‌های مادرزادی، آبسه‌های عفونی و میكروبی كبد، تومورهای كبد و طحال نیز استفاده می‌شود.
از سونوگرافی همچنین می‌توان برای تشخیص مواردی مانند آپاندیسیت (التهاب آپاندیس) نیز بهره جست. گاهی دقت سونوگرافی برای بررسی توده‌ها و متاستازهای كبد (تومورهایی كه از دیگر نقاط بدن منشاء گرفته و به كبد رسیده‌اند) حتی از سی‌تی‌اسكن بیشتر است.
آمادگی های پیش از انجام سونوگرافی دستگاه گوارش، كبد و كیسه صفرا :
– بهتر است بیماری كه قرار است تحت سونوگرافی كبد، كیسه صفرا و مجاری صفراوی قرار گیرد ناشتا باشد.
توجه 1: مصرف غذاهای چرب مانند كره، تخم‌مرغ و … اكیداً ممنون است.
زیرا مصرف غذاهای چرب موجب انقباض كیسه صفرا و تخلیه صفرا به روده شده و این موضوع سبب می‌شود تا كیسه صفرا در سونوگرافی دیده نشده یا قابل بررسی نباشد.
توجه 2: مصرف مایعات ساده مثل آب و چای بلامانع است.
– برخی از متخصصین پس از انجام سونوگرافی در مرحله ناشتایی، زرده تخم‌مرغ به بیمار داده و یكساعت پس از خوردن زرده تخم‌مرغ مجدداً بیمار را سونوگرافی می‌كنند.
– در بیشتر موارد متخصص سونوگرافی شما را در دو حالت خوابیده و نشسته تحت سونوگرافی قرار می‌دهد زیرا سونوگرافی كیسه صفرا باید در این دو وضعیت انجام شود تا سنگ‌های پنهان شده در كیسه صفرا به حركت در آمده و قابل مشاهده گردند. این موضوع خصوصاً زمانی انجام می‌شود كه نتیجه سونوگرافی كیسه صفرا در وضعیت خوابیده طبیعی است.
4- سونوگرافی عناصر سطحی
عناصر سطحی شامل اعضایی مانند پوست، غده تیروئید در گردن، غدد بزاقی و پستان‌ها است. ابداع دستگاه‌های بسیار جدید سونوگرافی كه با فركانس‌های فوق‌العاده بالای صوت كار می‌كنند امكان بررسی عناصر سطحی را فراهم آورده است. به جهت اهمیت بالای پستان‌ها و غده تیروئید به این دو مورد اشاره می‌نماییم:
1-4 سونوگرافی پستان
پستان كه در اصطلاح غلط سینه نامیده می‌شود (سینه یا قفسه سینه محفظه استخوانی حاول قلب و ریه‌هاست) از بافت نرمی كه حاوی چربی، غدد و مجاری شیری است تشكیل شده است.
سونوگرافی در كنار روش‌های دیگری چون معاینه بالینی و ماموگرافی برای بررسی، تشخیص و درمان برخی از تومورها و بیماری‌های پستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. سونوگرافی از پستان‌ها گاهی در مردان نیز ضرورت می‌یابد.
بانوی ارجمند
زنانی كه هرماه پس از پایان دوره قاعدگی به معاینه پستان‌های خود می‌پردازند، بسیار زودتر متوجه تشكیل توده در پستان‌های خود شده و در آینده در معرض خطرات كمتری قرار می‌گیرند. لذا حتماً به موارد زیر توجه کنید :
1. از سن 20 سالگی به معاینه مرتب و صحیح پستان‌های خود كه توسط پزشك یا كارشناسان مامایی به شما آموزش داده می‌شود، بپردازید.
2. در حوالی سن 35 سالگی طبق نظر پزشك معالج خود یك عكس ماموگرافی از پستان‌هایتان تهیه نموده و آن را به عنوان سابقه نگاه دارید.
3. معمولاً انجام ماموگرافی سالیانه پس از سال 50 سالگی در خانم‌ها توصیه می‌شود. در زیر این سن معمولاً باید هر دو سال یك ماموگرافی تهیه شود.
سونوگرافی پستان در هر سنی قابل انجام است. سونوگرافی به خصوص در سنین زیر 30 سالگی كه ماموگرافی انجام نمی‌شود، كاربرد دارد.
كاربرد اصلی سونوگرافی پستان در تشخیص كیست‌ها یا حفرات توخالی آن است. از این روش همچنین می‌توان برای مقاصد درمانی مانند تخلیه كیست‌ها یا نمونه‌برداری از تومورهای توپر استفاده نمود. پستان‌هایی كه در حالت خوابیده كم ضخامت به نظر می‌رسند. را می‌توان در وضعیت نشسته مورد امتحان سونوگرافی قرار داد.
آمادگی‌های پیش از انجام سونوگرافی پستان :
– در سونوگرافی پستان باید همیشه زیر بغل‌ها را هم‌بررسی نمود، لذا همیشه قبل از مراجعه سعی كنید تا دوش بگیری و مراقب بهداشت، تعریق و بوی بد زیربغل و ضایعات قارچی این ناحیه باشید.
– آگاهی داشته باشید كه برای انجام سونوگرافی دقیق، پستان‌های بیمار باید برهنه و فاقد پوشش باشند. لذا سعی كنید تا خجالت نكشیده و خونسردی خود را حفظ كنید زیرا اضطراب شما به پزشك‌تان نیز منتقل شده و نتایج سونوگرافی را دستخوش تغییر قرار می‌دهد.
– همیشه نتایج سونوگرافی‌ها و ماموگرافی‌های قبلی را همراه داشته باشید.
2-4 سونوگرافی غده تیروئید
غده تیروئید نیز مانند سایر غدد بدن می‌توان دچار تومورهای توپر یا حفرات توخالی (كیست) شود. معمولاً متخصص غدد مترشحه داخلی پس از معاینات اولیه و احیاناً انجام اسكن رادیو ایزوتوپ، سونوگرافی غده تیروئید را به دو منظور درخواست می‌كند:
1. تشخیص تومورهای توپر از كیست‌ها
2. تشخیص این مسئله كه غده تیروئید فقط در گردن قرار دارد یا اینكه به داخل سینه و پشت جناغ كشیده شده است.
آمادگی‌های پیش از سونوگرافی غده تیروئید
– نیاز به آمادگی خاصی نیست.
– در حین سونوگرافی حرف نزنید و غیر از مواقعی كه پزشك سونوگرافیست اجازه می‌دهد آب دهانتان را قورت ندهید.
– نتایج آزمایشات و اسكن رادیوایزوتوپ قبلی را همراه داشته باشید.
5- سونوگرافی بیضه‌ها
بیضه‌ها كه اعضاء اصلی تولید مثل در مردان به حساب می‌آیند نیز ممكن است بنا به دلایلی متعددی تحت سونوگرافی قرار گیرند. از جمله این موارد می‌توان به واریكوسل (گشادی و اتساع سیاهرگ‌های بیضه)، هیدروسل (آب آوردن كیسه بیضه) و بیضه‌های پایین نیامده (بیضه‌هایی كه پایین نیامده یا به داخل كانال كشاله ران و شكم كشیده شده‌اند)، ضربه‌های وارده به بیضه و پیچش بیضه‌ها و … اشاره نمود. معمولاً در حین بررسی سونوگرافی واریكوسل از بیمارخواسته می‌شود تا نفس عمیق كشیده و آن را در سینه حبس كند تا وریدهای بیضه برجسته‌تر شده و راحت‌تر تحت بررسی قرار گیرند. به علاوه بیضه‌ها و كیسه بیضه در حالت ایستاده نیز تحت بررسی قرار می‌گیرند.
والدین گرامی
حتماً نوزاد پسرتان را در ماه اول پس از تولد جهت معاینه بیضه‌ها به نزد متخصصین اطفال ببرید. توجه داشته باشید كه پایین نیامدن بیضه‌ها و باقیماندن آنها در داخل شكم و كانال اینگوینال (كشاله ران) احتمال نازایی و بروز سرطان در بیضه‌ها را افزایش می‌دهد، لذا باید سریعاً تحت درمان و در صورت نیاز دیگر اقدامات لازم و جراحی قرار گیرند.
آمادگی‌های پیش از سونوگرافی بیضه‌ها
· سونوگرافی بیضه‌ها نیاز به آمادگی خاصی ندارد.
· رعایت بهداشت محدوده دستگاه تناسلی خارجی لازم است.
· هرچند اجباری در حذف موهای ناحیه زهار وجود ندارد و رعایت بهداشت منطقه كافی است ولی بهتر است كه روز قبل از مراجعه اقدام به نظافت موهای این ناحیه بنمایید.
6- سونوگرافی چشم
با استفاده از سونوگرافی می‌توان اطلاعات با ارزشی از كره چشم و فضای پشت چشم و محتویات آن به دست آورد.
برای سونوگرافی چشم از دو روش:
1. سونوگرافی از روی پلك
2. سونوگرافی مستقیم از روی سطح قرنیه استفاده می‌شود. با سونوگرافی چشم می‌توان به بررسی قطر چشم، وجود تومورهای داخل چشمی و پشت كره چشم، وضعیت عروقی چشم و … دست یافت.
آمادگی‌های پیش از انجام سونوگرافی چشم
– خانم‌ها باید قبل از انجام این سونوگرافی از استفاده از هرگونه مواد آرایشی صورت و خصوصاً پلك‌ها بپرهیزند.
– قبل از انجام آزمون، لنزهای تماسی را از چشم خود خارج نمائید.
– در حین آزمایش حتی‌المقدور از پلك زدن بپرهیزید.
7- سونوگرافی در ارتوپدی
سونوگرافی در بررسی بافت‌های نرم‌اندام‌ها و بخش‌های غضروفی نیز كاربرد دارد. از جمله این بافت‌های نرم می‌توان به وترها و رابط‌ها، مفاصل و عضلات اشاره نمود. این روش در تشخیص بیماری هایی چون موارد زیر کاربرد دارد :
– دررفتگی مادرزادی مفصل ران
– پارگی تاندون پشت پا (تاندون آشیل)
– پارگی عضلات چرخاننده شانه
– خونریزی داخلی عضلات
– تومورها و كیست‌های بافت‌های نرم
– منیسك‌های زانو
آمادگی‌های پیش از سونوگرافی‌های ارتوپدیك
نیاز به آمادگی خاصی وجود ندارد. بهتر است ناحیه مورد بررسی زخم باز نداشته باشد، به علاوه اندام مورد نظر نباید در داخل گچ باشد.
8- سونوگرافی داپلر عروق
از سونوگرافی داپلر جهت بررسی جریان خون در داخل رگ‌ها استفاده می‌شود. خونی كه به دستگاه نزدیك می‌شود و خونی كه از آن دور می‌شود به ترتیب با رنگ‌های قرمز و آبی در صفحه نمایشگر قابل دیدن است. از این روش برای بررسی و تشخیص و تنگی‌های عروقی، جداسازی تومورهای بدخیم از خوش‌خیمف توده‌های كم‌خون از پرخون، انسداد گرفتگی عروقی اندام در افراد سیگاری و … استفاده می‌شود.
آمادگی‌های پیش از سونوگرافی داپلر
مشابه آمادگی سونوگرافی‌های ارتوپدی است. به علاوه ترس و اضطراب بیمورد بیمار ممكن است اختلال مختصری در نتایج سونوگرافی داپلر ایجاد نماید.
– انجام سونوگرافی داپلر با صدای حركت خون سرخرگی و سیاهرگی كه گاهی شبیه صدای جیغ گربه است همراه می‌باشد. از این صداها هراس پیدا نكنید.