با توجه به اینکه بسیاری از خانواده‌ها از بی‌اشتهایی کودکان خود شکایت دارند لزوم ارائه‌ی مطالبی در مورد مشکل فوق بیشتر احساس شد، لذا در این مطلب از پزشک تو به بررسی علل و عوامل بی اشتهایی در کودکان و راهکارهای مرتبط با آن خواهیم پرداخت.
آیا ممکن است کودکان واقعا بی‌اشتها نباشند و فقط تصور والدین آنها از رفتار کودکان غلط باشد؟
بلی، به نظر میرسد درصد زیادی از نگرانی‌های والدین در مورد اشتهای فرزندشان مرتبط با عدم اطلاع از رفتارهای طبیعی غذایی کودکان به خصوص در سنین نوپایی (بعد از یکسالگی) باشد. کودکان نوپا اصولا نوعی بولهوسی غذایی را به طور طبیعی نشان میدهند. آنها ممکن است چند روز اشتهای خوبی داشته باشند حتی بیش از حد انتظار والدین غذا بخورند و در مقابل چند روز خوب غذا نخورند. این رفتار طبیعی است و اگر والدین صبر و تحمل کنند و از اقدامات شتاب‌زده پرهیز نمایند، معمولا مشکلی پیش نمی‌آید.
یکی دیگر از نگرانی‌های بی‌مورد والدین در مورد اشتهای فرزندشان، مقایسه تغذیه فرزند خود با دیگران است که این مقایسه اصولا کار درستی نیست چون باید توجه داشت که شرایط ژنتیکی و بدنی هر فرد با فرد دیگر، حتی خواهر و برادر خود فرق میکند و قرار نیست که همه افراد وزن و قد یکسانی داشته باشند.
بعضی از بچه‌‌ها حجم معده کمتری دارند و در یک وعده نمی‌توانند مقدار زیادی غذا بخورند. آنها ترجیح میدهند که دفعات تغذیه بیشتری داشته باشند. در مورد کودکان شیرخوار هم مهم اینست که بدانیم وزن‌گیری کودک مناسب است و در منحنی مربوط به خود حرکت میکند.
آیا مشکلات روحی و عصبی می‌تواند منجر به بی‌اشتهایی شود؟
بلی، این مسائل از علل شایع کم اشتهایی در کودکان می‌باشند. اشتهای کودکان مانند خواب و رفتارهای دیگر آنها تحت تاثیر روحیه آنهاست و در خانواده‌ای که مرتب تنش و اضطراب وجود دارد و رابطه والدین با یکدیگر مناسب نیست، بی‌اشتهایی امری طبیعی است. باید توجه داشت که اگر پدر یا مادر در هنگام تغذیه کودک اشتهای خوبی نداشته باشند، مسلما کودک نیز دچار بی‌اشتهایی می‌شود.
مسائل تربیتی در بروز کم اشتهایی کودک تا چه حد موثرند؟
تعامل والدین و بخصوص مادران گرامی با فرزند خود در هنگام تغذیه وی از مسائل اساسی است که باید مورد توجه قرار گیرد تا برای همیشه یک آموزش خوب از جهت تغذیه کودک برای وی به یادگار بماند. مهمترین مرحله در یادگیری کودک زمانیست که غذای کودک از حالت شل به غذاهای سفت و غذای خانواده تبدیل می‌شود که بسیاری از مادران از آن به عنوان مرحله بی‌اشتهایی یاد می‌کنند. در واقع نقطه شروع کاهش وزن و مشکلات کودک در اکثر موارد از همین زمان، یعنی مرحله شروع تغذیه کمکی آغاز می‌شود. در این مرحله چنانچه مادر به علائم سیر شدن کودک توجه نکند و همچنان به ادامه تغذیه وی بپردازد و یا با روشهایی مانند آواز خواندن، قصه گفتن، بازی کردن با کودک یا نشان دادن فیلم بخواهد غذای اضافه به کودک بدهد، یک مشکل اساسی در تغذیه کودک شکل می‌گیرد و آن اینست که غذا خوردن کودک از یک برنامه طبیعی و غریزی تبدیل به یک بازی یا تئاتر می‌شود و برای کودک این تصور ایجاد می‌شود که او باید نقش یک کودک بی‌اشتها را بازی کند تا این تئاتر اجرا شود و به همین دلیل رفتارهای بی‌رغبتی را نشان می‌دهد و انتظار دارد که مادر نیز به انواع روش‌های فوق الذکر متوسل شود. بايد توجه داشت که اصرار ورزیدن در این دوره و حتی سنین نوپایی، نتیجه‌ای جز لج‌بازی کودک ندارد. بهتر است که به کودک اجازه دهیم تا غذایش را بطور آزادانه بخورد. در بسیاری از موارد والدینی که وسواسی هستند و خود از یک نوع غذا بیشتر استفاده می‌کنند یا در مراحل تهیه غذا یا ظاهر غذا رفتار وسواس گونه از خود نشان میدهند، معمولا کودکان خوش اشتهایی ندارند. بسیاری از والدین ذکر می‌کنند که کودک آنها در مهد کودک به مراتب بهتر از منزل غذا می‌خورند و این نشانه واضح آنست که شرایط غذا خوردن در مهد طبیعی‌تر و بهتر از منزل است.
آیا نوع غذایی که به کودک داده می‌شود در اشتها یا بی‌اشتهایی او موثر است؟
بلی، باید توجه داشت کودکان معمولا به غذاهایی که نرمتر باشند علاقه بیشتری نشان میدهند و اگر غذا کاملا له شده و آماده بلع باشد، راحت‌تر قبول می‌کنند.
در زمان شروع غذای کمکی باید از طعم‌دار و شیرین کردن بیش از اندازه غذاهایی مانند فرنی پرهیز کرد تا کودک بتواند طعم‌های مختلف را به راحتی قبول کند. می‌توان به غذای کودک کره یا روغن زیتون را به عنوان اشتها آور و افزایش دهنده کالری اضافه نمود.
از دادن آب زیاد در هنگام غذا به کودک باید پرهیز کرد، چون موجب بی‌اشتهایی کودک می‌شود.
عوامل موثر در بی‌اشتهایی کودک
گاهی اوقات بعضی از بیماری‌ها می‌توانند موجب بی‌اشتهایی در کودکان شوند. تقریبا بیماری هر عضوی از بدن از جمله دستگاه گوارش، سیستم ادراری (مانندعفونت‌های ادراری)،خون (کم خونی)، عفونت‌ها و التهاب‌های مختلف و حتی کمبود ویتامین‌ها و املاح می‌توانند بی‌اشتهایی ایجاد کنند. داروها نیز از عواملی هستند که می‌توانند موجب بی‌اشتهایی موقت شوند.
نقش داروهای اشتها آور در درمان بی‌اشتهایی کودکان
داروهای موجود در بازار در واقع شامل سیپروهپتادین هستند که از عارضه جانبی این دارو برای ایجاد اشتهای موقت در کودک استفاده می‌شود ولی بلا فاصله پس از قطع مصرف دارو، اشتها به همان حال اولیه برگشت نموده و اگر اضافه وزنی صورت گرفته باشد،به همان وضعیت اولیه برگشت میکند.
باید بخاطر داشت که داروهایی که تحت عنوان مکمل‌های غذایی یا روغن کبد ماهی در بازار عرضه می‌شوند، فقط در کودکانی اثر دارند که واقعا دچار کمبود این مواد و یا سوء تغذیه باشند. مثلا مصرف آهن در یک کودک با کمبود آهن، می‌تواند پس از چند روز موجب بازگشت اشتهای وی شود.
توصیه‌هایی برای والدین دارای کودک کم اشتها
1) از همان ابتدای شروع تغذیه، از هرگونه زور و اجبار در غذا دادن به کودک بپرهیزید.
2)غذای کودک کاملا نرم و له شده تهیه شود تا در موقع بلع در گلوی کودک گیر نکند و خاطره بدی از غذا خوردن در کودک ایجاد نشود.
3)در صورت تمایل و توانایی کودک در مصرف غذا، سعی کنید تا خود او در غذا خوردن سهیم شود. کودک نوپا تمایل به استقلال دارد به این حس او احترام بگذارید. برای این کار بهتر است از صندلی غذا که کاملا مقابل او قرار می‌گیرد استفاده نمایید تا غذای قبلی کودک تمام نشده غذای جدید برای او گذاشته نشود. همزمان با کودک مادر نیز به غذا دادن به او ادامه دهد.
4)از پرت کردن حواس کودک، روشن کردن تلویزیون و سایر کارهایی که موجب بهم خوردن شرایط تغذیه‌ای و تبدیل شدن آن به بازی خودداری کنید.
5)هنگام غذا خوردن کودک، خود را سرگرم غذای خود نشان دهید و با غذا وسواس گونه برخورد نکنید.
6)کودک باید متوجه شود که مدت صرف غذا محدود است و اگر موقع صرف غذا بازیگوشی کند و در زمان مقرر برای غذا خوردن نیامد، غذا جمع شده و دیگر دسترسی به غذا نخواهد داشت. برای بچه‌های با سنین کمتر می‌توان به محض روی گردان شدن کودک از غذا، تغذیه وی راقطع کرد و در صورتیکه میلی به غذا خوردن ندارد،چند ساعت بعد به تغذیه کودک اقدام کرد.
7)برنامه تغذیه و خواب در خانواده باید منظم باشد، در این شرایط احتمال گرسنه بودن کودک درحوالی زمان مشخص شده برای تغذیه بیشتر می‌شود. همچنین اگر کودک شب‌ها دیر بخوابد تمایلی به خوردن صبحانه از خود نشان نخواهد داد. باید از ریزه‌خواری کودک در ساعات مابین تغذیه اصلی جلوگیری شود.