علل تهوع و استفراغ در کودکان –
کمتر کودکی را میتوان یافت که در دوره کودکی دچار استفراغ نشده باشد و بر همین اساس است که والدین با این مشکل معمولا آشنا هستند. اما آیا والدین از نحوه برخورد با استفراغ در کودکان خود آگاهی دارند؟
به منظور آشنایی بیشتر با این مسئله در سایت پزشک تو به سئوالاتی پیرامون این موضوع پاسخ داده می‌شود.
تهوع چیست؟
تهوع احساس نیاز به استفراغ کردن است که به صورت احساس نا مطلوبی در ناحیه بالای شکم و روی معده به همراه رنگ پریدکی و افزایش بزاق دهان و گاهی تعریق خود را نشان می‌دهد، البته کودکان بزرگتر قادر به بیان احساس خود هستند ولی در شیر خواران این مرحله را نمی‌توان تشخیص داد.
استفراغ چیست و فرق آن با برگرداندن مواد غذایی چیست؟
واژه استفراغ به معنای خروج با فشار محتویات معده به حلق و سپس به خارج از دهان است. اما رگورژیتاسیون که به معنای برگرداندن مواد غذایی است، معمولا به خروج بدون فشار محتویات معده گفته می‌شود. بدین صورت که علائم تهوع وجود ندارد، ولی ممکن است شیرخوار دچار سکسکه شود. گرچه بر گرداندن شیر نیز در شیرخواران(بخصوص درچند ماه اول زندگی) ممکن است غیر طبیعی باشد(بویژه اگر با سرفه یا کاهش وزن همراه شود) بیشتر شیرخواران مقدار کمی از شیر را به حالت پنیری از دهان خارج می‌کنند که با اندکی دقت در برنامه تغذیه‌ای کودک و عدم تحمیل تغذیه بیش از حد، این مشکل برطرف می‌شود.
چرا کودکان دچار تهوع و استفراغ می‌شوند؟
علل استفراغ در کودکان بسیار زیاد است. ضمنا در هر مقطع سنی علل خاصی نیز مطرح است. مثلا در شیرخواران زیر 3ماه حتما باید در صورت بروز استفراغ مسئله را جدی گرفت زیرا ممکن است بیماری‌های خطرناکی همچون عفونت‌های شدید یا انسداد مسیر روده‌ها عامل آن باشد، اما در کودکان بزرگتر از علل شایع‌تر استفراغ، میتوان عفونت‌های ویروسی دستگاه گوارش، انواع مسمومیت‌ها از جمله مسمومیت غذایی، تغذیه بیش از حد یا نامنا سب با غذاهای چرب، عوارض داروها، عفونت‌های تنفسی بخصوص سینوزیت و آنژین چرکی و بیماری حرکت(استفراغ حین مسافرت) را نام برد. اما خطرناک‌ترین علل استفراغ عبارتند از عفونت یا ا لتهاب تقریبی تمام اعضای اصلی بدن(بخصوص دستگاه گوارش)، افزایش فشار داخل جمجمه و انسدادهای مسیر دستگاه گوارش.
البته باید ذکر کرد که بعضی از کودکان به تحریک پشت حلق خود بسیار حساسند و در صورتیکه به زور به آنها دارو داده شود یا مختصری سرفه کنند ممکن است دچار استفراغ شوند.
آیا تهوع و استفراغ مسری است ؟
گاهی بیماری های زمینه ساز استفراغ عوامل عفونی(ویروسها) یا مسمومیت‌های غذایی هستند که در این صورت چند فرد در خانواده به طور همزمان دچار استفراغ می‌شوند.
خطر استفراغ کودکان چیست؟
مهم‌ترین خطر استفراغ، عدم دریافت مایعات کافی و از دست رفتن آب و املاح از بدن است. که می‌تواند موجب بی‌حالی، خواب آلودگی و رنگ پریدگی شود. ممکن است مواد استفراغی در کودکان کوچک‌تر وارد مجاری تنفسی شود و موجب انسداد راه هوایی و یا عفونت‌های ریوی گردد. در طی استفراغ داروهای خوراکی هم تحمل نمی‌شوند، بنابراین درمان کودک دچار اختلال می‌شود.
با وجود کدام علائم حتما باید به پزشک مراجعه کرد؟
استفراغ در 3-6 ماه اول زندگی
استفراغ در کودکان کم وزن یا دچار سوءتغذیه
در صورت مصرف داروی جدید که احتمال عوارض دارو مطرح باشد.
در صورت وجود درد شدید شکم، عدم اجابت مزاج و دفع گاز، تورم واتساع شکم، بی قراری شدید، سردرد شدید، ضربان قلب یا تنفس بسیار تند، اسهال شدید یا حاوی خون و بلغم، استفراغ حاوی خون یا سیاه رنگ، احساس خواب آلودگی یاگیجی و …
مطرح بودن احتمال مسمومیت بر اثر علت‌های موجود مانند مصرف غذاهای مشکوک، سابقه سفر، مصرف آب چاه یا چشمه، در دسترس بودن دارو یا سموم برای کودک و…
علائم شدید کم آبی مانند گود رفتن چشم‌ها، عدم وجود اشک، خواب آلودگی، ادرار خیلی تیره یا عدم وجود ادرار در کودکان شیرخوار به مدت 6 ساعت و درکودکان بزرگتر به مدت 12ساعت.
اقدامات اولیه که توسط والدین درکودکان دچار استفراغ با سن بالای 6 ماه باید انجام شود:
این اقدامات به دو مرحله تقسیم می‌شوند : 8ساعت اول و 8ساعت دوم
الف) در 8ساعت اول:
داخل بینی را با قطره کلرور سدیم تمیز کنند تا راه تنفس باز شود و بوی استفراغ در بینی کودک کاهش یابد.
از پاشویه و استامینوفن در مواقع تب استفاده شود.
از دادن غذاهای گرم و سفت در 8ساعت اول خودداری شود.
آرامش خود را حفظ كرده و سعی کنند حواس کودک را به بازی و مسائل جالب دیگر متوجه کنند.
در شیرخوار حدود یک ساعت معده را خالی نکهدارند. در کودکان بزرگتر بهتر است حدود 2 ساعت معده خالی بماند.
بعد از یک تا دو ساعت خالی ماندن معده، تغذیه را با مایعی سرد و شیرین آغاز کنند. میتوان از شربت آبلیمو یا شربت عسل در کودکان بالای یک سال استفاده کرد. البته باید توجه کرد که در صورت همراهی اسهال نباید از آنها به مقدار زیاد استفاده شود. در صورتی که بعد از یک ساعت استفراغ وجود نداشته باشد میتوان از مایعات روشن و سرد مانند دوغ، سرم خوراکی و آب خنک استفاده کرد. در کودکان بالای 3 سال میتوان از آب سیب رقیق شده(به نسبت یک سوم آب سیب و دوسوم آب) استفاده کرد. این مایعات باید به مقدار یک قاشق چای‌خوری تا یک قاشق غذاخوری هر 20 دقیقه در نظر گرفته شود و هر ساعت این مقدار 2 برابر شود.
در صورت تکرار استفراغ مراحل فوق تکرار شود ولی مایعات به مقدارکم‌ترآغاز شود.
ب) بعد از 8ساعت:
به تدریج غذاهای معمولی اغاز شود. معمولا غذاهای ساده مانند نان، عسل، سوپ، پوره سیب زمینی وهویج، برنج نرم و ماست و موز به خوبی تحمل می‌شوند.
نقش داروهای ضد استفراغ در درمان استفراغ چیست؟
استفراغ یک علامت مهم برای بیماری‌های زمینه‌ای محسوب می‌شود. بنابراین نباید آن را به صورت دارویی متوقف کرد. استفراغ در بیماری‌هایی مانند مسمومیت‌ها و عفونت‌های روده‌ای یک مکانیسم دفاعی برای دفع سم یا میکروب وارد شده است. به طور کلي داروهای ضد استفراغ در درمان استفراغ‌های شایع کودکان جایی ندارند و معمولا بي‌تاثیر بوده و خطر عوارض جانبی آنها مانند عوارض عصبی بالاست.
در صورتیکه استفراغ کودک با توجه به موارد ذکر شده در بالا بهبود نیابد نیاز به قطع مواد غذایی خوراکی و جایگزینی آن توسط مایعات تزریقی می‌باشد که این کار باید در بیمارستان انجام شود.
گرد آورنده: دکتر تراب نژاد