ادم یا تورم در اندام ها –
ادم چیست؟ به تورم و باد کردن قسمت هایی از بدن ادم می گویند. ادم در اثر تجمع آب در بافت های بدن ایجاد می شود. ادم معمولاً در پا روی می دهد. همچنین صورت و دست ها نیز دچار ادم می شوند. خانم های باردار و افراد مسن اغلب دچار ادم می شوند ولی در هر فردی می تواند روی دهد.
علت ادم چیست؟
هر وقت مانعی در سر راه سیاهرگ‌های بدن باشد، فشار داخل این سیاهرگ‌ها بالا رفته و مایع زیادی در بافت‌ها تجمع می‌کند. عوامل متعددی باعث ادم می شوند. بعضی اوقات نیروی جاذبه باعث انتقال آب به داخل پا و صورت می شود. نشستن برای مدت طولانی باعث ایجاد ادم پا می شود. خوردن غذاهای سرشار از نمك ادم را بدتر می كند.
نارسایی احتقانی قلب و بیماری های كبد، كلیه و تیروئید نیز می توانند باعث بروز ادم شوند. ادم واگیردار نیست.
چگونه بدانیم كه دچار ادم شده ایم؟
پزشك با معاینه می تواند تشخیص دهد كه ادم دارید یا خیر. ممكن است پوست محل ادم كشیده و براق شود. اگر محل ادم را به مدت 15 ثانیه به آرامی فشار دهید، آن قسمت گود خواهد شد. اگر این اتفاق افتاد، پزشك برای بررسی علت ادم آزمایشات و تست هایی درخواست می كند.
برای درمان ادم چه كارهایی باید انجام داد؟
ادم به طور كامل درمان نمی شود. تنها راه برای درمان ادم، درمان علت ایجاد ادم است. در اینجا مواردی را كه در كاهش تورم كمك كننده است را بیان می كنیم:
هنگامی كه دراز می كشید، بالشت زیر پای خود قرار دهید.
جوراب های مخصوص بپوشید كه با اعمال فشار روی پا، از تجمع آب در پا جلوگیری كند. این نوع جوراب ها در داروخانه ها موجود است.
از نشستن و ایستادن برای مدت طولانی خودداری كنید.
برطبق دستور پزشك خوردن نمك را محدود كنید.
ممكن است پزشك برای درمان ادم داروهای ادرار آور (دیورتیك) برای شما تجویز كند.
در صورت بروز ادم حتماً به پزشك مراجعه كنید. در صورت عدم درمان ادم، پوست كشیده می شود و عوارض دیگری ایجاد خواهد شد. در صورت بروز ادم و تنگی نفس حتماً در اسرع وقت به پزشك مراجعه كنید. در صورتی كه باردار هستید و دچار ادم شدید به پزشك اطلاع دهید.
ادم که به زبان فارسی‌خیز و بین مردم به عنوان ورم شناخته می‌شود به مفهوم تجمع مایع اضافی در بافت‌های زیر پوست است. بیشترین قسمت‌های بدن که دچار خیز می‌شوند، پاها هستند که به خاطر جاذبه تمایل بیشتری برای ایجاد ورم دارند.
گاهی در حالت عادی یعنی بدون وجود بیماری ادم ایجاد می‌شود، مثلا وقتی شخص خیلی طولانی سرپا بایستد و حرکت نکند، پاها اندکی دچار خیز می‌شوند که با دراز کشیدن برطرف می‌شود. در خانم‌های باردار هم اواخر حاملگی به خاطر فشار جنین روی وریدهای شکم در پاها اندکی خیز ایجاد می‌شود که طبیعی است.
شایع‌ترین علت این مشکل بیماری نارسایی قلبی است که به دلیل ناتوانی قلب در پمپاژ خون، خون داخل سیاهرگ‌ها نمی‌تواند به درون قلب تخلیه شود و پروسه‌ای که در بالا شرح داده شد، رخ می‌دهد.
گاهی دلیل بالا رفتن فشار وریدها، انسداد بر سر راه وریدهاست، مثلا وجود یک لخته خون در سیاهرگ‌ها که به آن ترومبوز وریدی می‌گویند. در این حالت معمولا یکی از پاها ورم می‌کند؛ در حالی که در بیماری قلبی هر دو پا دچار ورم می‌شوند.
همان طور که گفته شد، وجود یک توده بر سر راه سیاهرگ‌ها نیز باعث فشار روی آنها و ایجاد ادم می‌شود. بارداری یک دلیل فیزیولوژیک(غیر بیماری) ادم است. وجود توده‌های بزرگ داخل شکم نیز با همین مکانیسم ادم ایجاد می‌کنند.
بجز فشار وریدها عامل دیگری که باعث ایجاد ادم می‌شود، کم شدن پروتئین‌های خون است. آلبومین که نوعی پروتئین است، مهم‌ترین نقش را در بین پروتئین‌های بدن برای تنظیم مایعات داخل بدن دارد.
وجود این پروتئین در خون باعث می‌شود که مایعات داخل رگ بماند و کم شدن آن باعث خروج مایعات از رگ‌ها و ایجاد ادم می‌شود. محل ساخته شدن آلبومین کبد است. سیروز که به مفهوم به هم خوردن ساختمان و عملکرد کبد است، باعث کم شدن تولید آلبومین و خیز سراسری در پاها و جمع شدن مایع در شکم می‌شود.
دلیل دیگر کم شدن آلبومین، دفع آن از کلیه‌هاست. در حالت عادی کلیه‌ها آلبومین را دفع نمی‌کنند، ولی دربرخی بیماری‌های کلیوی آلبومین زیادی هر روز از طریق ادرار دفع می‌شود که باعث ایجاد ادم در سراسر بدن بخصوص صورت می‌گردد.
کم کاری تیروئید هم باعث ادم می‌شود، ولی برخلاف مواردی که برشمرده شد، این نوع ادم به دلیل تجمع مایع زیادی نیست، بلکه به خاطر جمع شدن موادی دیگر زیر پوست است.
یک روش راحت برای تشخیص وجود خیز یا ادم این است که وقتی روی ساق پا در قسمت داخلی، یعنی جایی که پوست کاملا روی استخوان کشیده شده است و عضله نازکی وجود دارد، با یک انگشت فشار وارد کنیم یک گودی ایجاد می‌شود و به اصطلاح ادم گوده‌گذار است. در بین بیماری‌هایی که برشمردیم همه بجز کم کاری تیروئید ادم گوده‌گذار ایجاد می‌کنند.
دکتر رضا کریمی
متخصص بیماری‌های داخلی