اگزمای سرشتی چیست -اصطلاحاً اكزما را براي توصيف تمام انواع حالتهاي قرمزي، تاول، ترشح، پوسته پوسته شدن، تغيير رنگ مايل به قهوهاي، ضخيم شدن و خارش پوست بكار ميبرند. اكزما انواع مختلفي دارد مانند: اكزماي تماسي آلرژيك، اكزماي شورهاي و اكزماي سكهاي. در اين جا تنها به بررسي نوع شايعي از اكزما كه به نام درماتيك آتوپيك يا اكزماي سرشتي مشهور است، ميپردازيم.
لغت ”آتوپيك Atopic“ گروهي از بيماريهاي آلرژيك يا توام با آلرژي را دربر ميگيرد كه اغلب چند نفر از اعضاي يك خانواده را مبتلا مينمايند. اين خانوادهها ممكن است آلرژيهايي نظير تب يونجه (حساسيت فصلي)، حساسيت به گرده گياهان و آسم داشته باشند. علاوه بر آن، ضايعات پوستي كه به نام ”درماتيك آتوپيك“ خوانده ميشوند نيز در آنها وجود دارد. در حاليكه در خانواده مبتلايان به درماتيكآتوپيك افرادي با مشكلات مشابه را ميتوان يافت، ولي در 20 درصد موارد نيز ممكن است تنها يك فرد در خانواده به اين بيماري مبتلا باشد. درماتيكآتوپيك در تمام نقاط دنيا بسيار شايع است. متاسفانه آمار دقيقي از شيوع اين بيماري در ايران در دسترس نيست اما اين بيماري حدود 10 درصد نوزادان و 3 درصد كل جامعه را در ايالت متحده آمريكا، در برميگيرد. اگر چه اين بيماري در هر سني ممكن است پديد آيد ولي در نوزادان و بچهها بسيار شايعتر است. ضايعه پوستي همراه با خارش و گاهي هم بدشكل و ناخوشايند است.
بيماري درماتيك آتوپيك معمولاً در سنين كودكي و گاهي تا قبل از سن 25 سالگي خودبخود بهبود مييابد. ولي بعضي بيماران در تمام عمر خود از اين مسئله رنج ميبرند. در اينگونه موارد معمولاً هم بيمار و هم پزشك از تداوم درمان و سماجت بيماري خسته و عاجز ميشوند.
علايم اگزمای سرشتی چيست؟
زماني كه بيماري در سنين نوزادي بروز ميكند، گاهي به نام ”اكزماي نوزادان“ خوانده ميشود. ضايعات خارشدار، ترشحدار و دلمه بسته، به خصوص درصورت و سر نوزاد پديد ميآيند ولي اين ضايعات درهر جاي ديگر هم ميتوانند وجود داشته باشند. براي رهايي از احساس خارش، كودك ممكن است صورت، گونهها و ساير مناطق مبتلا را با دست بخاراند و يا سر و صورتش را به بالش يا هر چيزي كه در دسترس دارد بمالد. والدين بايدبدانند كه اكثر نوزادان قبل از رسيدن به سن دو سالگي از اين بيماري خلاصي مييابند. ولي درمان مناسب ميتواند در كنترل بيماري بسيار سودمند بوده و تحمل آن را تا وقتي كه گذشت زمان مسئله را حل كند، راحتتر نمايد. اگر بيماري ادامه يابد يا پس از سن نوزادي بروز نمايد، اگر بيماري ادامه يابد يا پس از سن نوزادي بروز نمايد، پوست تمايل كمتري به قرمزي، تاول زدن، ترشح و دلمه بستن دارد.
در عوض، ضايعات به صورت خشك، قرمز متمايل به قهوهاي يا خاكستري در آمده و پوست حالت پوسته پوسته و ضخيم پيدا ميكند. احساس خارش شديد و تقريباً غيرقابل تحمل نيز وجود دارد كه در هنگام شب بدتر ميشود. بعضي بيماران آنقدر پوست خود را ميخارانند تا زخم شده و خون ميافتد. در اين حالت، سد دفاعي پوست خدشهدار شده و ممكن است به عفونت پوست منجر شود. در نوجوانان و بالغين جوان، ضايعات بطور مشخص در نواحي خم آرنج و بالغين جوان، ضايعات بطور مشخص در نواحي خم آرنج و پشت زانو، قوزك و مچ پا و نيز بر روي صورت، گردن و نيز قسمتهاي بالايي قفسه سينه پديد ميآيند. اگرچه اين نواحي كه نام برديم شايعتريم نقاط هستند،ولي بايد دانست هر جاي ديگر بدن نيز ممكن است به اين بيماري مبتلا شود.
چگونه اگزمای سرشتی تشخيص داده ميشود؟
يك ضايعه خارشدار با خصوصيات فوقالذكر، همراه با يك تاريخچه خانوادگي از آلرژي، ميتواند نشانگر بيماري اكزماي سرشتي باشد. درمان مناسب، به موقع و مداوم توسط يك متخصص پوست ميتواند موجب آسودگي بيمار شده و نيز شدت و دوره بيماري را كاهش دهد.
بيماري هميشه هم از يك الگوي معين پيروي نميكند. ضايعات ممكن است در كف و پشت دستها، انگشتان و يا حتي روي پاها پديد آيند. در اين مناطق، ضايعات ضخيم شده، دلمه بسته و ترشحدار ممكن است سالها وجود داشته باشند.
چه عواملي ميتوانند باعث تشديد اگزمای سرشتی شوند؟
پوست بيماران مبتلا به اكزماي سرشتي نسبت به بسياري از عوامل مياتواند واكنش نشان دهد: تغييرات سريع دماي محيط (سرما و گرما)، خشكي هوا، ورزش سنگين، برخي غذاها، سايش با لباس، عفونتها، آفتاب و استرسهاي عصبي از جمله اين عوامل هستند. البته ميزان حساسيت پوست نسبت به عوامل فوق در افراد مختلف متفاوت ميباشد.
نقش غذاها در ايجاد بيماري چيست؟
آلرژي غذايي در 10 درصد بيماران ديده ميشود. اگرچه بعضي از غذاها (مانند تخم مرغ، شيرگاو، ماهي، آجيل، مواد افزودني، مواد رنگي مصنوعي، سويا، شكلات و توتفرنگي) موحب تشديد حملات اين بيماري به خصوص در شيرخواران و كودكان ميشوند، ولي حذف كامل اين غذاها از رژيم غذايي مبتلايان، بندرت موجب كاهش علايم يا بهبودي خواهد شد. اگر روشهاي درماني مختلف در بيماران بينتيجه باشد، ميتوان بطور آزمايشي اين مواد را از رژيم غذايي حداقل براي يكي دوهفته حذف كرد و نتيجه را مشاهده نمود. همچنين از مصرف هرگونه غذايي كه براثر تجربه به بيمار يا والدين او ثابت شده است كه ايجاد يا تشديد بد ضايعات مؤثرند، بايد اجتناب شود. فاصله زماني بين مصرف غذاي آلرژيزا و تشديد ضايعات معمولاً 1 تا 2 ساعت ميباشد. برخي متخصصين توصيه ميكنند كه مادران شيرده وشيرخواران مبتلا به اكزماي سرشتي تا سن يك سالگي از اين مواد غذايي استفاده نكنند.
آيا عوامل محيطي در ايجاد اين بيماري نقشي دارند؟
اجتناب از تماس با بعضي از مواد موجود در هوا و نيز گردوغبار ميتواند به طور چشمگيري سبب ايجاد آرامش و تخفيف علايم شود. گردوغبار و اشيايي كه گردوغبار را در خود نگه ميدارند (نظير بالش پر، متكا، كوسن، پرده، فرش، روكش مبل، بعضي از اسباببازيها و پشم) ميتوانند سبب بدتر شدن بيماري شوند. لذا محل زندگي بايد ساده و فاقد محلهاي تجمع گردوخاك باشد. از نگه داشتن گل و گياه و حيوان بايد اجتباب نمود. ملحفهها بايد مرتب شسته شده و محلهاي تجمع گردوخاك گردگيري شوند. مواد آرايشي، عطريات، اسپريها (حشرهكش و خوشبوكننده) و دود سيگار ميتوانند باعث تشديد اكزما شوند و از تماس با آنها بايد اجتباب شود.
آيا آزمايشهاي آلرژي براي پيدا كردن دليل ايجاد اگزمای سرشتی ارزشي دارند؟
اگر چه وجود يك آزمايش پوستي مثبت تنها در 20 درصد اوقات نشان دهنده وجود آلرژي است، ولي در صورت منفي بودن، آزمايش پوست ميتواند دليل خوبي براي عدم وجود آلرژي باشد. انجام اين آزمايشها هميشه بايد فقط توسط افراد مجرب و آموزش ديده انجام گيرد. گاهي انجام اين آزمايشها خود باعث تشديد اكزما ميگردد.
براي درمان اگزمای سرشتی چه بايد كرد؟
با پزشك خود در مورد كرمها، لوسيونها، شامپوها و ساير محصولات بهداشتي آرايشي استفاده ميكنيد مشورت كنيد تا در صورتي كه مواد تحريك كنندهاي در آنها وجود دارد شما را از آن آگاه كند. از پوشيدن لباسهاي نخي و كتاني در اين ميان بهتر هستند. تغييرات ناگهاني دما و هرگونه فعاليتي كه موجب تعريق شديد شود، سبب بدتر شدن احساس خارش و اگزما ميشوند. از آن جا كه خارندان پوست موجب آسيب بيشتر به آن و تشديد اكزما ميشود، بايد سعي شود به جاي خاراندن، با فشار دادن پوست احساس خارش را كنترل نمود.
پزشكان متخصص پوست و مو بسته به حال بيمار و شدت بيماري معمولاً از كرمها و لوسيونهاي مرطوب كننده استفاده ميكنند. گاهي نيز تركيبات حاوي كورتيكوستروئيد براي بيماران تجويز ميشود. براي تخفيف علايم، داروهاي خوراكي از قبيل آنتيهيستامينها هم به بيمار داده ميشوند. آنتيبيوتيكهاي خواركي تنها در صورتي بايد مصرف شوند كه وجود عفونت در پوست براي پزشك و مو ممكن است دستور استفاده از نور ماوراء بنفش را براي بيمار صادر كند.
از مصرف داروهاي حاوي كورتون خوراكي تا آنجا كه ممكن است بايدخودداري كرد. ولي اگر همه روشهاي درماني ديگر بينتيجه بودند، پزشك ممكن است از كورتون خوراكي هم براي درمان بيمار استفاده كند. همانگونه كه مصرف بيرويه كورتون مضر ميباشد، ترس از آن و عدم مصرف آن عليرغم تجويز پزشك هم اشتباه است.
خشكي پوست يكي از مشكلات شايع بيماران بوده و زمينه ساز بروز ضايعات اكزمايي نيز ميتواند باشد. براي كنترل خشكي پوست ميتوان از يك دستگاه بخور (ترجيحاً بخور سرد) استفاده نمود. در صورت عدم دسترسي به آن، ميتوان يك ظرف دهان گشاد آب را روي بخاري يا شوفاژ قرارداد. استحمام بايد به حداقل دفعات لازم و به مدت كوتاه صورت گيرد و از استفاده از آب داغ اكيداً خوداري گردد. از كاربرد كيسه حمام و صابونهاي معمولي بايد اجتناب كرد. حداكثر تا 3 دقيقه پس از استحمام، بايد كل پوست توسط پمادهاي مرطوب كننده چرب شود تا از تبخير آب پوست جلوگيري گردد. هنگام خشك كردن بدن، حوله را نبايد روي پوست ماليد بلكه بايد با گذاشتن حوله روي پوست، آب آن گرفته شود.