زخم بستر یا بد سور Bedsore یا زخم فشاری Pressure sore ضایعه ای است که در پوست و بافت های زیر پوستی و بر اثر فشار ممتد و طولانی مدت بر پوست ایجاد میشود. زخم بستر اغلب در نقاطی از بدن ایجاد میشود که پوست روی یک برجستگی استخوانی قرار گرفته و در بین آنها عضله ای وجود ندارد مانند پاشنه و بین باسن ها.
زخم بستر بیشتر در کسانی ایجاد میشوند که مجبورند برای مدت طولانی در یک وضعیت ثابت بخوابند و توانایی تغییر وضعیت خود در بستر را ندارند. این بیماری از عوارض شناخته شده و مهم بعضی شکستگی ها است. بد سور بسرعت ایجاد میشود و درمان آن مشکل است.
علائم زخم بستر
تشکیل زخم بستر از چهار مرحله میگذرد. در مراحل اول شدت آن کم بوده و در مراحل بعدی شدت آن بیشتر میشود. این مراحل بترتیب عبارتند از
مرحله اول
•پوست سالم است
•در کسانی که رنگ پوستشان روشن است پوست قرمز شده و وقتی با انگشت به آن فشار میاوریم سریع سفید نمیشود.
•پوست ممکن است دردناک، سفت، نرمتر از معمول، سردتر یا گرم تر از معمول شود.
مرحله دوم
•لایه رویی پوست ( اپیدرم) از بین میرود
•یک زخم کمی فرو رفته به رنگ صورتی یا قرمز در محل تشکیل میشود.
•ممکن است در محل تاول تشکیل شود.
مرحله سوم
•چربی زیر پوست نمایان میشود
•زخم گود میشود
•ته زخم بافت مرده زرد رنگی هست.
•آسیب ممکن است به زیر پوست سالم هم نقب بزند
مرحله چهارم
•عضله، تاندون یا استخوان نمایان میشود
•کف زخم بافت مرده خشکیده هست
•آسیب وسعت یافته و به زیر پوست به ظاهر سالم هم گسترش یافته است.
•زخم مرحله اول زخم مرحله دوم
زخم بستر در چه محل هایی بیشتر دیده میشود
در کسانی که مدت زیادی در بستر در حالت درازکش به پشت قرار گرته اند زخم بستر بیشتر در نواحی زیر دیده میشود
•پشت سر
•پشت استخوان های کتف
•پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن
•پشت پاشنه
محل های تشکیل زخم فشاری
در کسانی که مدت زیادی در حالت درازکش به شانه قرار گرفته اند زخم بستر ممکن است در نواحی زیر دیده شود
•کناره های سر
•گوشه لاله گوش
•روی برجستگی کناری لگن ( تروکانتر بزرگ)
•روی برجستگی کناری زانو ( پوست روی سر استخوان نازک نی)
•روی پوست قوزک خارجی
در کسانی که مدت زیادی در ویلچر مینشینند زخم بستر میتواند در محل های زیر تشکیل شود
•پشت استخوان خاجی درست بین دو برجستگی باسن یا روی برجستگی باسن
•پشت استخوان های کتف یا ستون مهره
•پوست روی ساعد یا ران در جاییکه روی صندلی تکیه میدهند
در هر کسی که مدت زیادی در بستر میخوابد یا در ویلچر مینشیند و نمیتواند وضعیت خود را بطور مرتب عوض کرده و خود را جابجا کند، جرئی از مراقبت روزانه وی، بررسی مکرر پوست نواحی ذکر شده برای دیدن علائم احتمالی تشکیل بد سور است. به محض دیدن علائم ذکر شده باید با پزشک تماس گرفت.
پيشگيري :
پيشگيري از زخم بستر بسيار آسان است .
1جابجا كردن بيماري كه قادر به حركت نيست روي تشك به 4 طرف طي شبانه روز . ( هر هشت ساعت يك بار حداقل )
2. ملافه تشك نبايد خيس باشد . نبايد سر باشد تا مريض روي آن سر بخورد . زيرا باعث اصطكاك پوست و آسيب آن مي شود . نبايد چروك باشد .
3. كنترل مداوم نواحي تحت فشار از نظر حرارت و خونرساني بافت با لمس ناحيه . محل نباي داغ باشد . اگر انگشت خود را روي آن كمي فشار داديد و بر داشتيد بايد سريع صورتي شود .
4. ماساژ مداوم نواحي تحت فشار .
5. استفاده از تشك هاي هوا كه فشار را يك نقطه متمركز نمي كنند .
درمان .
براي زخم درجه 1 جابجا كردن مداوم بيمار و ماساژ ناحيه به طور مداوم و نخوابيدن بيمار به روي زخم بستر . و اجرائ تمام موارد ذكر شده در پيشگيري .
براي زخم درجه 2 : مانند زخم درجه 1 . البته در مورد ماساژ بهتر است انجام نشود تا عفونت با دست درمانگر وارد زخم نگردد .
زخم درجه 3 و 4 : نياز به دبريدمان ( برداشتن بافت مرده دارد ) اين كار در زمان قديم با دو روش انجام مي شده: 1. با استفاده از چاقو بافت مرده را مي بريدند و پانسمان ميكردند . كه امروزه در موارد بسيار پيشرفته زخم درجه 4 در اتاق عمل انجام مي شود .
2 .با استفاده از آب و صابون زخم را بافشار ميشستند و با بتادين و نرمال سالين ( سرم نمكي ) آن را ماساژ مي دادند . كه امروزه به هيچ وجه پذيرفته نيست . زيرا بتادين و آب و صابون بافت مرده و زنده جديد را با هم از بين مي برند . پس زخم خوب نمي شود .
امروزه :
1: استفاده از پانسمان هاي آماده به نام كامفيل يا پماد اليز كه گرانند اما بيشتر از قيمتشان ميارزند .
اين دارو ها بافت هاي مرده را با انجام عملي شيميايي بر ميدارند اما به ساخت بافت زنده نيز كمك مي كنند .
پانسمان كامفيل را تنها بايد زماني برداشت كه تغير رنگ دهند يا خود از بافت جدا شوند .
اين درمان براي زخم درجه 2 هم كاربرد خوبي دارد .
2: استفاده از لارو حشره روي زخم كه چند روزي زير پانسمان مي ماند و بافت مرده را مي خورد و با بزاقش به ساخت بافت زنده كمك مي كند . اين درمان بهترين روش درماني ست كه براي ديگر زخم ها نيز استفاده ميشود . و زخم هاي چندين ساله غير قابل درمان را بهبود داده است . اين روش به تازگي وارد ايران هم شده و از نظر مراجع پزشكي قابل تائيد است .
درمورد بيماران قطع نخاعي برخي خريد پماد اليز را بهتر از كامفيل ميدانند . بخصوص آقايان . زيرا آنها دچار زخم ناحيه تناسلي هم ميشوند كه نمي توان از كامفيل براي آن استفاده كرد .
3. در مان ديگر استفاده از پودر طلاست كه قديم به اين صورت بوده ولي امروزه از كرم هايي كه تركيب طلا دارند استفاده مي شود و بسيار گرانند و در ايران هم يافت نمي شود .